Key Points
- It is a common misconception to think of Indigenous culture as being the same everywhere in Australia. It’s not.
- A developing shift in built environment design is seeking to make projects based on Country, the norm breaking away from business-as-usual urban planning.
- In Country-led design, from planning to delivery, First Nations knowledge-holders, the environment, and the practices of the specific project site, drive the process.
ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་བདག་དབང་དེ་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་མངོན་ཚུལ་གྱི་ཕྱོགས་གང་ཐད་ནས་སྲུང་སྐྱོབ་བྱས་ཡོད།
ཉེ་བའི་ལོ་ཤས་ནང་ཨོ་སི་ཊོ་ལི་ཡའི་ནང་གསར་འཛུགས་ཆེད་ལས་ཀ་མང་པོ་བྱས་ཡོད།
མི་རིགས་དང་པོའི་མི་རིགས་དང་མཉམ་དུ་སྒྱུ་རྩལ་ལས་གཞིའི་ཐོག་ལས་ཀ་བྱེད་སྐབས། ཡིན་ནའང་ཨོ་སི་ཊོ་ལི་ཡའི་གྲོང་ཁྱེར་ཁག་གི་ང་ཚོའི་སྡོད་གནས་ནང་ས་གནས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་དང་མུ་མཐུད་ཀྱི་ལག་ལེན་དེ་གང་འདྲ་བྱས་ནས་མཐོང་ཐུབ་བམ།
ང་ཚོས་ས་གནས་མི་རིགས་དང་ས་གནས་མི་རིགས་མིན་པའི་མཁས་པ་གཉིས་ཀར་ས་གནས་མི་རིགས་དང་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཤེས་བྱའི་མ་ལག་གཉིས་ཀ་ནས་བླངས་པའི་ས་ཆ་དང་ཁང་པ་གསར་སྐྲུན་བྱེད་པའི་སྐོར་ལ་ཁོང་ཚོའི་ལྟ་ཚུལ་བརྗེ་རེས་བྱེད་དགོས་པའི་འབོད་སྐུལ་བྱས།
Batı Avustralya’daki Karijini Ulusal Parkı’ndaki yabani çiçekler. Source: Getty / TED MEAD
ཁོང་ནི་རྩོམ་སྒྲིག་མཉམ་འབྲེལ་རྩོམ་པ་པོའི་གྲས་ཤིག་རེད། རིག་གནས་ལ་ལན་འདེབས་བྱེད་པའི་ཚོང་དོན་འཆར་འགོད་ཀྱི་ལག་ལེན་ཡག་ཤོས་སྒྲིག་གཞི།
བཟོ་སྐྲུན་བྱས་པའི་ལས་གཞི་གང་རུང་ཞིག་ཡིན་ནའང་། དེ་ནི་སྤྱི་པའི་ཁང་བརྩེགས་ཡིན་ནའང་འདྲ། གྲུ་བཞི་ཡིན་ནའང་འདྲ། ཡང་ན་བརྐོས་རིས་ཡིན་ནའང་འདྲ།
All knowledge comes from place.Professor Brian Martin, co-author International Indigenous Design Charter
དེར་བརྟེན་ལག་ལེན་ཡག་ཤོས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་དེ་ས་ཆ་དེའི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བདག་པོ་དང་ས་ཆ་དེ་དང་རྒྱལ་ཁབ་དེ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ཤེས་བྱ་གང་ཡིན་པ་དེ་ལ་ལྟ་རྒྱུ་དེ་རེད།
ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་སྣེ་ཁྲིད་པའི་འཆར་འགོད་ནི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་འཆར་འགོད་ཡིན། རྒྱུ་མཚན་ནི་ཨོ་སི་ཊོ་ལི་ཡར་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་གཅིག་ལས་མེད།
“གཅིག་མཚུངས་བཟོ་བའི་བསམ་ཚུལ་དེས་ས་གནས་ཀྱི་དམིགས་བསལ་གྱི་དངོས་པོ་ལ་སྣང་མེད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དཔེར་ན། ཝིག་ཊོ་རི་ཡའི་ནང་ཡོད་པའི་བུན་ཝུར་རུང་རྒྱལ་ཁབ་དེ་ནིའུ་སའུ་ཐ་ཝེལ་སིའི་ནང་ཡོད་པའི་ཀ་མི་ལ་རོ་ཡི་དང་། ཀུའིན་སི་ལེནཌ་ནང་ཡོད་པའི་བྷི་ཇ་ར་དང་། ཇེ་ཕ་གྷི་རིན་ཝེ་ཡིས་མོས་མཐུན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཁོང་ནི་ཝིག་ཊོ་རི་ཡའི་ནང་དུ་སྔ་མོ་ནས་ངོས་འཛིན་ཐོབ་པའི་ས་གནས་ཀྱི་བཟོ་བཀོད་པ་གཅིག་ཡིན། ཁོང་ནི་ཨེན་ཨེས་ཌབ་ལུའི་ས་ཁུལ་ནས་ཡོང་བ་དང་། ཝའི་ཝན་/ཀ་མི་ལ་རོ་ཡི་དང་དྷ་ར་ཝལ་མི་རིགས་ཀྱི་རྒྱུད་པ་ཡིན།
གྷི་རི་ནེ་ཝེ་ཡིས་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་ནང་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་སྣ་ཚོགས་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་པ་དེ་“སྐད་ཆ་དང་ལས་ཁུངས་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་པའི་གོ་སྐབས་ཤིག་ཏུ་འགྱུར་གྱི་ཡོད”ཅེས་བརྗོད་ཡོད།
དེ་ནི་འཆར་འགོད་ཀྱི་དོ་མཉམ་གྱི་བསམ་གཞིག་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
Jefa Greenaway: “We know across this vast island continent that there are over 270 distinct language groups and 600 dialects.” Credit: Aaron Puls
མལ་བྷོར་ན་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་གྲོང་ཁྱེར་སློབ་གྲྭའི་མཐའ་འཁོར་དུ་གོམ་པ་རྒྱག་སྐབས་སློབ་ཕྲུག་གི་ས་ཁུལ་དེ་སྭོན་སི་ཊོན་ཁྲོམ་གཞུང་གི་དབུས་ཚོང་ལས་ས་ཁུལ་(CBD)དང་མཐུད་སའི་ས་ཆ་དེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་ཐབས་ལམ་འདིའི་དཔེ་མཚོན་ཞིག་མཐོང་ཐུབ།
ལས་གཞི་དེ་ལ་མཉམ་དུ་འགོ་ཁྲིད་བྱེད་མཁན་སྐུ་ཞབས་གྷི་རི་ནེ་ཝེ་ཡིས་བརྗོད་དོན། ས་གནས་ཀྱི་ཁེ་ཕན་ཅན་ཚོས་འཆར་འགོད་བྱ་རིམ་ནང་འགོ་ཚུགས་ནས་མཉམ་ཞུགས་བྱས་ཡོད། གསོ་སྤེལ་ཆེད་དུ།
རུ་ཁག་དེས་ཆུ་བོ་དེ་བསྐྱར་བཟོ་བྱེད་པའི་ཆེད་དུ་གློག་བརྙན་ཁང་དང་ཁྲོམ་གཞུང་གི་ལམ་ཐིག་ཅིག་འཆར་འགོད་བྱས་པ་དང་། ས་གནས་ཀྱི་རྩི་ཤིང་དང་རྒྱུ་ཆ་བེད་སྤྱོད་བྱས་པ་དང་།
གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཆར་ཆུའི་མ་ལག་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་པའི་ཆེད་དུ་ཆུ་བོའི་ལམ་རྙིང་པ་དེ་མདོང་ལམ་བཏང་ཡོད་ཀྱང་།
It recasts an understanding that we're building upon a legacy of 67,000 years of continuous connection to this place.Jefa Greenaway, Greenaway Architects
སྐུ་ཞབས་གྷི་རི་ནེ་ཝེ་ཡིས་བཟོ་བཀོད་དེས་ས་གནས་ཀྱི་རིག་གནས་མུ་མཐུད་དེ་གཙོ་གནད་དུ་འཁྱེར་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་ཡོད།
A University of Melbourne built project recreating the eels’ migration path from water to land, is a metaphor for Indigenous resilience, says architect Jefa Greenaway. Credit: Peter Bennetts
འཆར་འགོད་པ་ཚོས་ས་ཆ་དེ་དང་དེའི་མི་དམངས་དང་མཉམ་དུ་མུ་མཐུད་འབྲེལ་བ་བྱེད་དགོས་པ་དང་།
“འབྲེལ་བ་དེ་ལས་གཞིའི་དུས་ཚོད་ཀྱི་མཐའ་འཁོར་དུ་བཟོས་པ་དེ་ཞིབ་འཇུག་ལས་གཞི་ཡིན་ནའང་འདྲ།
དེ་ཡང་ཁོང་གིས་“བཟོ་སྐྲུན་ལས་ཁུངས་ཡིན་ནའང་འདྲ། ཡང་ན་གཞུང་འབྲེལ་ལས་ཁུངས་ཡིན་ནའང་འདྲ། ཡང་ན་ལས་ཀ་བྱེད་མཁན་རང་ཉིད་ཡིན་ནའང་འདྲ། ཁོང་ཚོས་ད་དུང་མི་དང་ས་ཆ་དང་འབྲེལ་བ་འཛུགས་དགོས།”
ཌེ་སི་རི་ཧར་ནན་ཌེ་སི་ཨི་བྷི་ན་རི་ཡ་གྷ་ནི་མེག་སི་ཀོའི་བུད་མེད་མ་ཡན་དང་། ཨེ་ཛི་ཊེག བཱ་སི་ཀི་བཅས་ཀྱི་ཤུལ་བཞག་ཡིན་པ་དང་། མོ་ན་ཤི་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་བཟོ་བཀོད་སྡེ་ཚན་གྱི་སློབ་དཔོན་རྒན་པ་ཡིན།
མཐོ་སློབ་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་སྐབས་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡ་དང་མེག་སི་ཀོའི་ས་གནས་ཀྱི་བུད་མེད་གཞོན་པ་དང་ས་གནས་མ་ཡིན་པའི་དགེ་རྒན་ཚོ་དང་མཉམ་དུ་ལས་ཀ་བྱེད་སྐབས་ཁོ་མོས་མི་རིགས་དང་པོའི་ཤེས་བྱ་དང་སྐྱེ་དངོས་རིག་གནས་སྣ་མང་ལ་ཐོབ་ཐང་སྤྲོད་པའི་ལས་གཞིའི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་ཐབས་ལམ་ཞིག་བཏོན་ཡོད།
The sense of cultural identity is integral to Indigenous design methodologies, says Dr Ibinarriaga. “In design we focus on problem-solving and so [in Country-led design] it becomes essential to look locally, harnessing our surroundings.” Credit: Desiree Hernandez Ibinarriaga
“ང་ལ་འབྲེལ་བ་བཙུགས་ནས་བུ་མོ་དང་དགེ་རྒན་དང་སློབ་གྲྭའི་ལས་བྱེད་ཚོས་ངོས་ལེན་བྱེད་པར་ཟླ་བ་བརྒྱད་འགོར་ཡོད།”
མོས་ཞིབ་འཇུག་དེ་རྒྱལ་ཁབ་དང་འབྲེལ་བ་བརྒྱུད་ནས་སློབ་ཕྲུག་གི་རིག་གནས་ཀྱི་ངོ་བོ་སྲ་བརྟན་གཏོང་རྒྱུའི་དམིགས་ཡུལ་གྱི་སྐྱེ་ལྡན་རིག་གནས་ཀྱི་ལས་རིམ་ཞིག་ལ་མཇུག་སྒྲིལ་ཡོད།
“རྒྱལ་ཁབ་ནི་ང་ཚོ་གནས་ཡུལ་ཡིན། ངས་དེ་ལ་'Tonantsintlalli' ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད། དེའི་གོ་དོན་ནི་ངའི་ཕ་མེས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ནང་འཛམ་གླིང་ཨ་མ་ཡིན།
ང་ཚོའི་མི་རིགས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་ནང་ང་ཚོས་རྒྱལ་ཁབ་དང་། ས་ཆ། གནམ་ཁམས། ང་ཚོ་སྡོད་པའི་ཆུ་བཅས་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས་བཟོ་བཀོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
འོན་ཀྱང་། འབྲེལ་བ་དེ་ང་ཚོས་དངོས་པོ་དང་དངོས་པོ་མིན་པའི་འབྲེལ་བ་དེ་རེད།
Where Eels Lie Down by Kamilaroi artist Reko Rennie is one of the features referencing Country in Parramatta Square.
མཉམ་དུ་ཀུའུ་ནེ་སི་ལེནཌ་ཀྱི་གསེར་གྱི་མཚོ་འགྲམ་ནས་ཡོང་བའི་ཡུ་གམ་བྷེ་ཡི་མི་ཞིག་ཡིན་པའི་བཟོ་བཀོད་པ་གཙོ་བོ་ཌི་ལོན་ཀོམ་བུ་མེར་རི་བཅས་ཡོད་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་རུ་ཁག་ཅིག་དང་མཉམ་དུ་ཁོང་ཚོས་མཉམ་དུ་བཟོ་སྐྲུན་བྱས།
ལས་གཞིའི་ཁེ་ཕན་ཅན་གྱིས་སྒྲོམ་གཞི་དེ་ལག་བསྟར་བྱེད་མཁན་ཚོས་རྒྱལ་ཁབ་དང་སྤྱི་ཚོགས་གཉིས་ཀར་གྲུབ་འབྲས་བཟང་པོ་ཐོབ་པའི་བཟོ་སྐྲུན་ཁོར་ཡུག་ལས་གཞི་འཆར་འགོད་བྱེད་པར་ཁས་ལེན་བྱས།
དེ་ཡང་ཁོང་གིས་“དེ་ནི་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་མི་སྡེ་ཚོས་ཁོང་ཚོའི་ལས་གཞིའི་ཐོག་ལ་ཁོང་ཚོས་དེར་མཐོང་འདོད་པའི་གྲུབ་འབྲས་དེ་དག་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་པར་བེད་སྤྱོད་གཏོང་རྒྱུ་དེ་རེད།”ཅེས་ལྕམ་ཧའི་ཌི་ཡིས་བཤད།
དེ་ཡང་ཁོང་གིས་“ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གི་ལས་ཁུངས་ཁག་གིས་ཁོང་ཚོས་ལྟ་རྟོག་བྱེད་བཞིན་པའི་ལས་གཞིའི་ཐད་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དང་མཉམ་དུ་འོས་འཚམ་དང་བརྩི་བཀུར་གྱི་ཐོག་ནས་འབྲེལ་བ་བྱེད་པར་སྐུལ་འདེད་གཏོང་དགོས།
དེ་བཞིན་བཟོ་བཀོད་པ་དང་ཁོར་ཡུག་འཆར་འགོད་པ་དང་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་མཁན་གཞན་པ་ཚོས་ཁོང་ཚོས་སྤྲོད་བཞིན་པའི་ལས་གཞི་དེ་དག་གིས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མཇུག་འབྲས་བདེ་ཐང་ཅན་ཞིག་བསྐྲུན་བཞིན་ཡོད་པར་འགན་ལེན་བྱེད་དགོས།
ལོ་ལྔའི་རིང་ལ་བཟོ་བཞིན་པའི་སྒྲོམ་གཞི་དེས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་ཐབས་ལམ་གྱི་ཆ་ཤས་ཤིག་བསྡུས་ཡོད།
དེ་ནི་དྷ་རུག་རིག་གནས་ཤེས་བྱ་ཡོད་མཁན་ཚོ་དང་མཉམ་དུ་ཐོག་མ་ནས་བཟོས་ཡོད།
དེར་བརྟེན། གཞུང་ལམ་གྱི་འཆར་གཞི་བཟོ་སྐྲུན་བྱེད་པའི་སྐབས་སུ་སྤྱི་ཚོགས་དང་མཉམ་དུ་ལས་ཀ་བྱེད་པའི་བྱ་རིམ་ཤིན་ཏུ་བཙུགས་ཡོད།
Country-led design reasserts the primacy of the place where an infrastructure project is situated. The Waratah flower, found across southeastern Australia is the protagonist of a Dreamtime story explaining its red colour. Here, a Waratah flower light installation during Vivid Light 2017 in Sydney. Credit: Manfred Gottschalk/Getty Images
I've got the experience of being approached near the end of tendered processes, where it's like ‘Oh, we've got to include an Indigenous person.’Professor Brian Martin, co-author International Indigenous Design Charter
“གཏམ་རྒྱུད་དེའི་ནང་ལ་གང་ཞིག་བརླག་པ་དེ་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱིས་སྣེ་ཁྲིད་བྱེད་པ་མ་རེད།
ཁྱེད་རང་གིས་མཇུག་མཐར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རས་ཆ་དེ་བྱ་རིམ་ནང་དུ་མཉམ་དུ་བསྡུ་རུབ་བྱེད་མི་ཐུབ་པའི་དངོས་པོ་ཞིག་ཐོབ་ཀྱི་ཡོད།
ཕ་ར་མ་ཊ་ཁྲོམ་གཞུང་གི་གནས་སྟངས་ལ་གཞིགས་ན། འཆར་འགོད་པ་ཚོས་ས་ཁུལ་དེའི་ལོ་རྒྱུས་དང་མུ་མཐུད་ཀྱི་ལག་ལེན་མཐོང་ཐུབ་པའི་ཆེད་དུ་ལས་ཀ་བྱས་ཡོད་ཅེས་ལྕམ་ཧའི་ཌི་ཡིས་བཤད།
དེའི་ནང་དུ་ས་གནས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ལས་ཀ་དང་། དྷ་རུག་འདུ་འཛོམས་ཀྱི་སྒོར་ཁུག་དང་། དེ་ཡང་ཁོང་གིས་“ས་གནས་འདིའི་ཡུན་རིང་གནས་སྡོད་དང་རིག་གནས་ཀྱི་གལ་ཆེན་རང་བཞིན་དེ་ས་གནས་མི་རིགས་ལ་མཚོན་ཡོད།
“ཡིན་ནའང་རིག་གནས་དེ་མུ་མཐུད་དུ་གནས་པ་དང་དེ་འཚོ་བཞིན་པ་དང་དེ་ནི་རྟག་ཏུ་གནས་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་པའི་སྐོར་ཡང་ཡིན།
དེ་ལྟར་བྱས་ན་རིག་གནས་ཀྱི་ལག་ལེན་དེ་ཚོ་གསོན་པོར་བཞག་ཐུབ་པ་དང་དུས་དྲན་སྲུང་བརྩི་ཞུ་ཐུབ་པ་དང་མི་ཚང་མར་ཁ་ཕྱེ་ཐུབ་པ་མ་ཟད།
READ MORE
The impacts of First Nations tourism
སྐུ་ཉིད་ལ་བསམ་ཚུལ་དང་དམིགས་བསལ་བརྗོད་གཞི་ཡོད་ཚེ་གཤམ་གསལ་གློག་འཕྲིན་ཁ་བྱང་
