Tân Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump ký một sắc lệnh hành pháp nhằm rút Hoa Kỳ khỏi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Người phát ngôn của tổ chức này, ông Tarik Jasarevic, khẳng định WHO đang thực hiện những công việc quan trọng.
“WHO đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe và an ninh của người dân trên toàn thế giới, bao gồm cả người dân Mỹ, thông qua việc giải quyết nguyên nhân gốc rễ của bệnh tật, xây dựng hệ thống y tế vững mạnh hơn, cũng như phát hiện, ngăn chặn và ứng phó với các tình huống khẩn cấp về y tế, bao gồm cả các đợt bùng phát dịch bệnh, thường ở những nơi nguy hiểm mà không ai khác có thể tiếp cận.”
Tuy nhiên, ông Trump khẳng định rằng Tổ chức này không hành động độc lập trước ảnh hưởng chính trị từ các quốc gia thành viên, đồng thời cho rằng Mỹ đã phải đóng góp tài chính ở mức không cân xứng so với các nước lớn khác, chẳng hạn như Trung Quốc.
“Và khi Biden trở lại, họ đã quay lại với 500 triệu. Ông ấy biết rằng chúng ta chỉ cần quay lại với 39 triệu. Họ muốn chúng ta quay lại đến mức đó. Chúng ta hãy chờ xem điều gì sẽ xảy ra. Thật đáng buồn, hãy nghĩ mà xem. Trung Quốc trả 39 triệu còn chúng ta trả 500 triệu, mà Trung Quốc lại là một quốc gia lớn hơn.”
WHO hy vọng ông Trump sẽ thay đổi ý định, cũng như nhiều bên khác trong cộng đồng quốc tế, bao gồm người phát ngôn của Ủy ban châu Âu, bà Eva Hrncirova.
“Chúng tôi lo ngại trước thông báo về việc Hoa Kỳ rút khỏi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và hy vọng chính quyền Mỹ sẽ cân nhắc kỹ lưỡng tất cả các yếu tố trước khi chính thức rút lui.”
Tuy nhiên, có vẻ như quyết định của ông Trump đã được định hình rõ ràng, dựa trên các động thái trong quá khứ của ông.
Tổng thống Trump lần đầu tuyên bố rút Hoa Kỳ khỏi WHO vào cuối nhiệm kỳ đầu tiên của mình vào năm 2020, chỉ vài tháng sau khi Mỹ công bố đại dịch COVID là một cuộc khủng hoảng quốc gia.
Vào thời điểm tuyên bố rút khỏi WHO năm 2020, Tổng thống Trump cho rằng tổ chức này đã không làm đủ để truy vết nguồn gốc của virus tại Trung Quốc, một cáo buộc mà WHO kịch liệt bác bỏ.
Quyết định rút lui ban đầu đó đã bị chỉ trích mạnh mẽ bởi nhiều nhà phê bình, bao gồm Giáo sư Paula Braveman từ Đại học California trong một cuộc phỏng vấn với DW News, người cho rằng động thái này nhằm chuyển hướng sự chú ý khỏi những thất bại của chính ông Trump trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng.
“Thực sự, điều mà nhiều người trong chúng tôi nghĩ rằng ông ấy đang cố làm là tìm một vật tế thần để che giấu sự bất tài của mình, sự thiếu trách nhiệm trong việc thực hiện nghĩa vụ.”
Tổng thống Joe Biden đã đảo ngược lệnh này trước khi nó có thể có hiệu lực sau chiến thắng trong cuộc bầu cử tháng 11 năm 2020. Nhưng với việc Donald Trump quay trở lại, nhiều người cho rằng lịch sử đang lặp lại.
Lawrence Gostin, giáo sư luật y tế công cộng tại Đại học Georgetown và giám đốc Trung tâm Hợp tác của WHO về Luật Y tế Toàn cầu, đã bày tỏ mối quan tâm của mình về tình hình này.
“Tôi nghĩ một phần của việc này, dĩ nhiên, chỉ là chủ nghĩa dân túy. Ông ấy phản đối các thể chế nói chung, đặc biệt là những gì ông ấy cho là các tổ chức tinh hoa tại Geneva.”
Tuy nhiên, nếu ông Trump đang tìm cách chiều lòng cử tri trong nước và thực hiện những ý tưởng lâu nay của phe bảo thủ, thì Giáo sư Gostin và các chuyên gia khác cảnh báo rằng điều này sẽ có tác động toàn cầu – đặc biệt đến khả năng chống lại dịch bệnh của thế giới.
Các nhà khoa học lo ngại rằng việc này có thể làm thụt lùi những tiến bộ đã đạt được trong hàng thập kỷ qua đối với các bệnh như sốt rét, lao và AIDS, đồng thời làm phức tạp không cần thiết các kế hoạch chuẩn bị cho đại dịch lớn tiếp theo.
Tại Geneva, các cuộc đàm phán về một hiệp ước dự thảo nhằm ngăn chặn, chuẩn bị và ứng phó với đại dịch đã được tiến hành trong một thời gian. Nếu việc rút lui được chính thức hóa, Giáo sư Lawrence Gostin cho biết Hoa Kỳ sẽ không còn tham gia vào các cuộc thảo luận này.
“Tôi nghĩ đây là một sai lầm chiến lược nghiêm trọng. Hiệp ước này liên quan đến việc chuẩn bị, cảnh báo sớm, ứng phó, phân bổ công bằng vaccine và các phương pháp điều trị, đồng thời nhấn mạnh khái niệm 'sức khỏe tổng hợp' – một sự liên kết giữa sức khỏe động vật, biến đổi khí hậu và sức khỏe con người. Hoa Kỳ cần phải có mặt tại bàn đàm phán khi các quy tắc toàn cầu đang được hình thành. Nếu rời đi và rút toàn bộ nguồn lực, chúng ta sẽ trở thành kẻ đứng ngoài quan sát, và hiệp ước sẽ không phản ánh lợi ích cũng như giá trị của chúng ta. Việc ở lại giúp chúng ta tiếp cận thông tin khoa học cần thiết cho các công ty dược phẩm, các cơ quan y tế công cộng và thể hiện tinh thần đoàn kết toàn cầu.”
Tất cả những điều này đều được duy trì thông qua ngân sách của WHO – điều mà việc Mỹ rút lui sẽ để lại một lỗ hổng lớn.
WHO nhận kinh phí từ 194 quốc gia thành viên, cùng với các tổ chức phi chính phủ và các nhà tài trợ khác. Tuy nhiên, Mỹ là nhà tài trợ lớn nhất, đóng góp khoảng 18% tổng ngân sách của tổ chức.
Terry Slavin, Giám đốc điều hành Hiệp hội Y tế Công cộng Úc, cho biết nếu không có một kế hoạch thay thế, những tác động tiêu cực từ việc cắt giảm ngân sách do Mỹ gây ra sẽ ảnh hưởng nặng nề nhất đến các quốc gia thu nhập thấp.
“WHO sẽ phải tập trung rất nhiều vào các ưu tiên hàng đầu, và nhiều ưu tiên cấp trung sẽ không thể thực hiện được. Đó là thực tế khi bất kỳ tổ chức nào bị cắt giảm ngân sách... Các quốc gia thu nhập thấp, vốn không có khả năng tự phát triển nhiều chính sách, thường dựa vào tổ chức quốc tế để được tư vấn – đặc biệt trong các tình huống khẩn cấp. Vì vậy, WHO cần và nên đóng vai trò hỗ trợ các quốc gia thu nhập thấp với năng lực y tế hạn chế.”
Phó Giáo sư cũng cảnh báo rằng quyết định này có thể gây ra tác động ngay trong nước Mỹ.
Ông cho biết hệ thống y tế Hoa Kỳ vốn đã chịu nhiều áp lực và không thể tự cô lập mình thêm nữa.
“Sự thật đơn giản là hệ thống y tế của Mỹ không hiệu quả. Người Mỹ chi tiêu cho y tế tính trên đầu người nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, nhưng họ lại không đạt được những kết quả tương tự như các quốc gia có hệ thống y tế hiệu quả hơn. Nguyên nhân là do chi phí chăm sóc sức khỏe ở Mỹ rất đắt đỏ và chủ yếu chỉ dành cho những người giàu. Người giàu được tiếp cận dịch vụ y tế chất lượng cao, nhưng người nghèo ở Mỹ lại không có được mức tiếp cận tương tự. Do đó, tuổi thọ trung bình của người dân Mỹ thấp hơn so với nhiều quốc gia khác trên thế giới, dù những nước đó không giàu có bằng Mỹ.”
Giáo sư Lawrence Gostin cũng chia sẻ mối lo ngại này.
“Trump dường như nghĩ rằng việc này giống như vấn đề nhập cư – rằng bạn có thể đóng cửa biên giới nước Mỹ. Nhưng sự thật là bạn không thể ngăn chặn một mầm bệnh chỉ bằng cách đóng biên giới. Hoa Kỳ là một trung tâm giao thông lớn trên thế giới; bất kỳ loại virus nào cũng có thể xuất hiện ở đây trong vòng 24 đến 48 giờ. Chúng ta cần thế giới và cần sự hợp tác của WHO một cách cấp thiết... Hoa Kỳ đã quen với việc đứng đầu hàng trong việc tiếp cận các công cụ y tế cứu mạng. Nhưng nếu chúng ta không có quyền tiếp cận thông tin khoa học quan trọng, chúng ta có thể bị đẩy xuống cuối hàng.”
Đối với Giáo sư Gostin, quyết định này cũng sẽ có tác động đến chính sách đối ngoại của Mỹ, đặc biệt trong mối quan hệ với Trung Quốc – nơi chính sách lâu nay của Washington tập trung vào việc đối phó với ảnh hưởng của Bắc Kinh, đặc biệt ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
“Tôi đã làm việc tại WHO gần 40 năm và có thể khẳng định rằng Mỹ luôn là thành viên có tầm ảnh hưởng lớn hơn Trung Quốc rất nhiều. Nhưng trớ trêu thay, nếu Mỹ rời đi, Trung Quốc có thể trở thành lãnh đạo và gia tăng ảnh hưởng của mình.”
Nếu sắc lệnh hành pháp không bị hủy bỏ, việc Hoa Kỳ rút khỏi Tổ chức Y tế Thế giới sẽ có hiệu lực sau 12 tháng.
Thời hạn bắt đầu được tính từ khi Liên Hợp Quốc nhận được thông báo chính thức.
Tuy nhiên, trong trường hợp điều này xảy ra, người phát ngôn của WHO, ông Tarik Jasarevic, cho biết họ đã bắt đầu tìm cách thích nghi và tiếp tục tiến về phía trước.
“Chúng tôi thực sự cần phải xem xét kỹ lưỡng những tác động của việc này – nhưng chúng tôi sẽ tiếp tục công việc của mình, nỗ lực tìm kiếm nguồn tài trợ mà chúng tôi cần.”
