Nalalapit na ang pagpapasya ng mga karapat-dapat na botante kung dapat amyendahan ang Konstitusyon ng Australia para kilalanin ang mga Katutubo sa pamamagitan ng isang kinatawan na katawan na kilala bilang Indigenous Voice to Parliament.
Ang Voice ay magiging isang grupo na inihalal upang payuhan ang gobyerno sa mga isyu at batas na nakakaapekto sa mga mamamayan ng First Nations.
Ipinapaliwanag ng tagapagsalita ng Australian Electoral Commission (AEC) na si Evan Ekin-Smyth ang kahalagahan ng isang referendum sa prosesong ito.
"Ang isang reperendum ay isang pambansang boto sa isang partikular na isyu upang baguhin o hindi ang Konstitusyon ng Australia," sabi niya.
Ang tanging paraan upang baguhin ang Saligang Batas ay sa pamamagitan ng boto ng mamamayan. Wala pong kapangyarihan ang parlyamento na gawin ito.Evan Ekin-Smyth
Ang Saligang Batas ay nagtatakda kung paano gumagana ang pederal na pamahalaan. Ito ang nagtatakda ng batayan kung paano nagtutulungan ang Commonwealth, ang mga estado, at ang mga mamamayan; kasama na rito ang mga batas na maaaring ipasa ng mga parlamento ng estado at pederal.
Tatanungin ang mga tao kung boboto sila ng 'oo' o 'hindi' sa sumusunod na tanong:
"Isang Inihahandang Batas: upang baguhin ang Konstitusyon upang kilalanin ang mga First Peoples ng Australia sa pamamagitan ng pagtatatag ng Aboriginal at Torres Strait Islander Voice.
Pumapayag ka ba sa inihahandang pagbabagong ito?"
Isang tagasuporta ay nakitang may nakapinta sa kanyang mukha na bandilang Aboriginal bilang pagsuporta sa boto habang nagdadala ng mga placard sa isang Yes 23 community event para sa suporta sa Indigenous Voice to Parliament sa Sydney, Linggo, Hulyo 2, 2023. (AAP Image/Bianca De Marchi) NO ARCHIVING Source: AAP / BIANCA DE MARCHI/AAPIMAGE
“Para maipasa ang isang referendum, kailangan nitong makamit ang mayorya ng mga boto ng 'oo' sa buong bansa, at ang karamihan ng mga boto ng 'oo' sa karamihan ng mga estado. Kaya, hindi bababa sa apat sa anim na estado ng Australia ang kailangang bumoto ng oo," paliwanag ni Ekin-Smyth.
“Ang ACT at ang NT ay bumoboto pa rin tulad ng bawat ibang mamamayan ng Australia at nagmamarka ng 'oo' o 'hindi' sa papel ng balota. Ito ay binibilang sa pambansang mayorya lamang at hindi patungo sa ikalawang sagabal na kailangang ipasa ng isang referendum. Kaya, ang mga boto sa teritoryo ay hindi kapani-paniwalang mahalaga pa rin sa kabuuang pambansang mayorya."
Ang iminungkahing Indigenous Voice to Parliament ay isang gender-based body na pipiliin ng First Nations upang kakatawan sa kanila sa pagpapayo sa Parliament kapag bumubuo ng mga batas na nakakaapekto sa kanila.
READ MORE
What is Welcome to Country?
Hindi magkakaroon ng kapangyarihan ang Indigenous Voice to Parliament na magpasa ng batas, tumanggi sa mga desisyon, o maglaan ng pondo. Ang parlyamento ay patuloy na magpapatupad ng normal na operasyon.
Si Propesor Megan Davis ay isang Cobble Cobble woman at ang Chair of Constitutional Law sa University of NSW.
Siya ay bahagi ng Expert Panel on the Recognition of Aboriginal and Torres Strait Islander Peoples in the Constitution na nagpasa ng panukalang Voice.
Ayon sa kanya, matagumpay nang ipinatupad ang ganitong uri ng modelo sa ibang mga bansa.
"Ito ay isang napakakaraniwang reporma na isinasagawa sa mga demokratikong sistema sa buong mundo upang tiyakin na ang boses ng mga katutubong mamamayan ay maririnig kapag gumagawa ng batas at polisiya ang mga pamahalaan tungkol sa kanila," aniya.
It would not have the power to pass laws, veto decisions or allocate funding. Parliament would continue to operate as normal.
Isa sa mga dahilan kung bakit hindi natin magawang bawasan ang pagkakaibang dulot ng kahirapan sa Australia ay dahil bihira ang pagkonsulta ng pamahalaan sa mga komunidad kapag gumagawa sila ng batas at polisiya tungkol sa kanila.Professor Megan Davis
Ang mga First Nations ng Australia ay mayroong iba't ibang pananaw sa pulitika, ang ilan ay hindi sumasang-ayon sa panukala para sa isang Boses.
Kabilang dito ang mga kilalang Indigenous na politiko - Northern Territory Country Liberal Senator Jacinta Price at dating Labour Leader Warren Mundine - na nangangatwiran na ang Voice to Parliament ay kakaunti ang magagawa upang malutas ang hinaing ng ma Katutubo.
Habang papalapit ang referendum, ang mga kampanyang 'Oo' at 'Hindi' ay magpapakita ng mga argumento para sa at laban sa Voice, at ang mga ay ipapadala sa mga tahanan sa buong bansa.
Si Country Liberal Party Senator Jacinta Nampijinpa Price ay naglalakad kasama ang kabataang katutubong babae na may suot na bandilang Australyano bago ang isang press conference sa Parliament House sa Canberra, Miyerkules, Marso 22, 2023. (AAP Image/Lukas Coch) NO ARCHIVING Source: AAP / LUKAS COCH/AAPIMAGE
"Magkakaroon tayo ng libu-libong voting centres na magagamit sa buong bansa sa araw ng referendum.
"Mayroon ding early voting centres na magagamit sa mga linggo bago ang araw nito, kaya kung hindi ka makakarating sa araw ng botohan, maaari kang pumunta nang personal sa isang early voting centre. Magpapadali rin tayo ng pagboto mula sa ibang bansa, remote mobile polling, magkakaroon din ng postal voting, at magagamit din ang telephone voting para sa mga taong bulag."
Ipinapaliwanag ng kinatawan ng AEC na si Pat Callanan ang iba't ibang mga mapagkukunan na magagamit ng mga botante.
"Magkakaroon kami ng mga mapagkukunan na isinalin sa higit sa 30 na magkakaibang kultura at wika, na magagamit sa aming website at sa pamamagitan ng mga serbisyo ng interpreter ng tawag sa telepono."
Ipinaliwanag niya na kung ang isang indibidwal ay nakatala upang bumoto sa mga halalan, sila ay magiging karapat-dapat din na bumoto sa reperendum.
Samakatuwid, tulad ng sa isang halalan, ang pagboto ay sapilitan.
“Kailangan mo lang maging isang mamamayan ng Australia, ngunit hinihikayat namin ang mga tao na kung lumipat ka o kung hindi ka sigurado kung napapanahon ang iyong pagpapatala, maaari mong tingnan ang iyong pagpapatala sa aec.gov.au at maaari mong suriin lamang iyon at siguraduhin na ang lahat ng iyong mga detalye sa pagpapatala ay napapanahon.”
Naniniwala si Mr Ekin-Smyth na mahalagang makilahok sa debate at para sa mga indibidwal na gawin ang kanilang pananaliksik bago bumoto.
“Pag-isipan mo talaga yung topic. Yan ang pinagkaiba sa referendum. Hindi mo iniisip ang mga kandidato na baka gusto mong ihalal, iniisip mo ang isyu," sabi niya.
Mainamn na gumawa ng sariling pananaliksik, pag-isipan kung iboboto mo ang 'oo' o 'hindi', at tiyaking maging maalam ka bago ka pumunta sa voting centres.Evan Ekin-Smyth
Napakahalagang malaman na ang resulta ay may bisa, sabi ni Callanan.
“Talagang mahalaga na magkaroon ng iyong sasabihin, kahit saang paraan ka bumoto. Sa AEC, wala kaming pakialam kung paano bumoto ang mga tao, ang mahalaga sa amin ay bumoto ang mga tao, at ito ay talagang espesyal na bagay, ang pagkakaroon ng iyong sasabihin tungkol diyan. Kaya, ikaw, hinihikayat namin ang mga tao na seryosohin iyon.”
