Punti Ewlenin
- L-għarfien tal-Ewwel Nazzjonijiet dwar it-temp u l-istaġuni ġie mgħoddi minn ġenerazzjoni għall-oħra permezz ta’ rakkonti ta’ stejjer orali u viżivi u tradizzjonijiet kulturali.
- Iċ-ċikli staġjonali deskritti mill-popli tal-Ewwel Nazzjonijiet ivarjaw madwar l-Awstralja skont il-pożizzjoni ġeografika tagħhom.ic location.
- L-għarfien dwar it-temp tal-Ewwel Nazzjonijiet jinkorpora il-konoxxenza ta’ kif il-bidliet fl-imġiba tal-annimali jew it-tkabbir tal-pjanti jintrabtu mal-bidliet fit-temp u fl-istaġuni.
L-għarfien tat-temp u l-istaġuni tiegħu huwa aspett profond tal-konoxxenza kulturali Aboriġinali u Torres Strait Islander, li żviluppat fuq għexieren ta’ eluf ta’ snin.
It-temp jinfluwenza ċ-ċikli tal-ħajja tal-annimali u l-pjanti, u l-għarfien ta’ din l-interkonnessjoni huwa vitali għall-ħajja tal-bniedem, speċjalment fl-Awstralja bl-estremitajiet staġjonali tat-temp tagħha u ħafna drabi b’deżert, b’kampanja u ambjent fejn diffiċli tgħix.
Kollox huwa marbut flimkiem, hija filosofija ċentrali tal-kultura tal-Ewwel Nazzjonijiet, u matul il-millennji, il-poplu Aboriġinali u Torres Strait Islander tal-Awstralja osserva l-ambjent tiegħu u tgħallem il-konnessjonijiet ħafna drabi sottili bejn il-klima, it-temp, l-istaġuni u l-bidliet fil-ħajja tal-annimali u tal-pjanti ta’ madwaru.
It-tisfira ta’ għasfur partikolari tista’ tindika li tkun ġejja x-xita, u l-fjuri jiftħu ta’ ċerti pjanti jew siġar jistgħu jindikaw l-bidla ta’ staġun u ż-żmien biex wieħed imur jgħix f’parti differenti tal-art.
Aunty Joanne Selfe hija mara Gadigal mil-Lvant tal-Awstralja li trabbiet titgħallem dwar it-temp, l-istaġuni u l-ambjent minn informazzjoni mgħoddija mill-familja u l-komunità tagħha.
“Huwa importanti li wieħed jifhem sewwa s-sistemi tat-temp, l-istaġuni u l-ambjent biex jgħix fuq l-art. Għan-nies tal-Ewwel Nazzjonijiet, il-konnessjonijiet profondi tagħna ma’ dan l-għarfien ippermettewlna li niffjorixxu f’dan l-ambjent fraġli,” tispjega Aunty Joanne.
Moodjar, the native Christmas tree Credit: TerriAnneAllen/Pixabay
“Hemm ħafna avvenimenti tat-temp li jaffettwaw dan il-kontinent fraġli tagħna, kemm jekk ikunu maltempati bir-ragħad kif ukoll jekk hija nixfa. In-nies tal-Ewwel Nazzjonijiet ippreparaw għalihom u għandhom sistemi ta’ għarfien li jippermettulhom ikomplu jgħixu f’ambjent ta’ ċikluni, jew li jifhmu l-perikli f’ maltempata bir-ragħad u kif jippreparaw għan-nixfa,” tgħid Aunty Joanne.
“Meta nħarsu lejn il-mod kif it-temp jista’ jolqot lill-bnedmin kollha, ħafna drabi rridu li jkollna kontroll - l-għarfien tagħna huwa dak li jżommna siguri. Diarra-murrahmah-coing, ix-xemx nieżla ħamra, u dan ifisser li għada se jkun temp tajjeb.”
Fin-naħa tal-Punent tal-Awstralja, l-akkademiku tal-għarfien Indiġeni fl-Università ta’ Murdoch Jordan Ah Chee twieled fir-reġjun ta’ Kimberley u għandu konnessjonijiet mal-popli ta’ Bindjareb, Wardandi, Palyku, Nyikina, u Yawuru.
“Hemm il-kunċett li l-poplu tagħna kien nomadiku, imma dan jista’ jfisser li ma kellniex post jew dar.”
Konna nibdlu fejn noqogħdu skont l-istaġuni u konna mmorru minn post għall-ieħor b’mod sostenibbli.Jordan Ah Chee
“In-nies Aboriġinali u Torres Strait Islander rawmu konnessjoni profonda mal-medda tas-snin, mal-artijiet, l-ilmijiet u s-sema – u permezz ta’ din il-konnessjoni żviluppajna dan l-għarfien intrikat li għenna nirnexxu f’dan il-post – u huwa dan il-kunċett bażiku li kollox huwa konness.”
Il-konnessjoni profonda tan-nies tal-Ewwel Nazzjonijiet mal-art, is-sema u l-ilmijiet tnissel għarfien fond ta’ kif l-istaġuni li qed jinbidlu huma riflessi fil-pajsaġġ.
“Għalhekk, għall-kuntrarju tal-pajjiżi tal-Punent fejn l-istaġuni huma marbuta ma’ dati speċifiċi fil-kalendarju, l-għarfien dwar meta jkunu ġejjin l-istaġuni u kif jgħaddu matul is-sena, jiġu skont il-bidliet fil-pajsaġġ u l-bidliet fl-imġiba tal-annimali u l-bidliet fl-ambjent,” jgħid Ah Chee.
“U dan jiddetta fejn se nkunu f’ċerti żminijiet tas-sena, x’ikel ikun hemm, jekk hux se nkunu viċin il-kosta jew ’il ġewwa fuq l-art, allura żgur li kien importanti ħafna li nifhmu t-temp u l-istaġuni għall-istil ta’ ħajja tagħna.”
Fire stick farming Credit: Christian Bass/Unsplash
“Meta naħsbu f’dan x’aktarx li l-ewwel ħaġa li tiġi f’moħħna hija nżommu baxxa l-possibiltà ta’ materjal ta’ zkuk li jaqbad fl-art. Il-ħidma tal-art mingħajr periklu li jaqbad in-nar tippermettilna li neliminaw li jaqbad in-nar mill-beraq u s-sajjetti jew avvenimenti oħra,” tispjega Aunty Joanne.
“Imma jippermettilna wkoll li niżguraw li ħxejjex oħra jinbtu u jkunu lesti għal dawk l-ispeċi ta’ annimali li verament iħobbuhom.”
Iċ-ċikli staġjonali deskritti mill-popli tal-Ewwel Nazzjonijiet ivarjaw skont il-pożizzjoni ġeografika tagħhom madwar l-Awstralja.
Fil-pajjiż Noongar tal-Lbiċ tal-Punent tal-Awstralja, sitt staġuni huma rikonoxxuti matul is-sena kalendarja, b’Birak jagħti l-bidu tas-sajf mill-bidu ta’ Diċembru – żmien ta’ temp sħun u ċelebrazzjoni.
“Birak għandu x’jaqsam mas-sħana, ix-xemx u n-nar, huwa meta t-temp jibda jisħon u normalment huwa magħruf bħala l-istaġun taż-żgħażagħ. Huwa żmien ta’ ċelebrazzjoni. F’dan l-istaġun is-sriep u rettili jwaqqgħu l-ġlud tagħhom, iż-żgħar iħallu l-bejta u annimali żgħar jidħlu fid-dinja tal-kbar u jibdew triqithom fid-dinja,” jispjega Ah Chee.
“Bidla sinifikanti fil-pajsaġġ hija dawn il-fjuri sbieħ tal-moodjar sofor fuq l-oranġjo, jew is-siġra tal-Milied, li hija siġra sinifikanti ħafna spiritwalment għall-poplu Noongar. U madwar dan iż-żmien, skont it-temp u l-klima, kien isir il-ħruq skont il-kultura.”
Oġġetti fis-sema bħall-qamar u ċ-ċiklu tiegħu, jintużaw min-nies tal-Ewwel Nazzjonijiet biex jagħrfu l-bidliet imminenti fit-temp.
F’sistemi ta’ għarfien tal-Ewwel Nazzjonijiet iċ-ċirku ta’ dawl madwar il-qamar juri meta tkun ġejja x-xita.Aunty Joanne Selfe
“Issa biex naħsbu dwarha – meta l-kristalli tas-silġ ikunu sospiżi fl-atmosfera ta’ fuq, id-dawl tal-qamar jinbidel u jkun rifless mill-kristalli tas-silġ, u jista’ jirriżulta fid-dehra ta’ ċirku ta’ dawl madwar il-qamar. Issa anki x-xjenza kontemporanja tagħraf li ċirku ta’ dawl madwar il-qamar spiss jipproċedu b’sistema ta’ pressjoni baxxa, spiss segwita minn xita u temperaturi aktar kesħin fil-jiem ta’ wara.”
U bidliet sottili fil-pożizzjoni tal-qamar jista’ jkollhom tifsira sinifikanti wkoll.
“Xi kultant il-qamar ma jkunx fiċ-ċentru ta’ dak iċ-ċirku ta’ dawl u jista’ jkun ftit fuq naħa waħda. Dak ikun jindika li jkun hemm xi riħ ġej ukoll,” tgħid Aunty Joanne.
A moon halo Credit: Geoffrey Wyatt
“Għandna xi simboli kulturali f’Sydney, anzi ftit mhux ħażin fil-fatt, imma waħda minnhom li tispikka jisimha Moon Rock, għandha t-tinqix tal-qamar. Issa dawn l-inċiżjonijiet speċifiċi juru t-tmien fażijiet tal-qamar, u jibdew bil-boomerang ta’ Biaime,” tispjega Aunty Joanne.
“Issa dan huwa importanti għax il-Gaddy huma magħrufa bħala ħut kbir. In-nisa tagħna dejjem kienu f’Warrang, fil-Port ta’ Sydney Harbor, fuq in-nowies tagħhom, jistadu bit-tfal, allura meta nużaw il-qamar biex nistadu inkunu nafu li l-ewwel u l-aħħar kwart tal-qamar huwa probabbilment l-aħjar żmien għas-sajd, u r-raġuni għal dan, huwa li qamar ġdid jew sħiħ jaffettwa t-taqlib tal-ilma u jagħmilha aktar diffiċli biex tara l-ħut.”
Il-klima tal-Awstralja hija diversa b’mod inkredibbli, mifruxa fuq temp tropikali, sħana tad-deżert, u kesħa f’kull reġjun bir-ritmi uniċi tiegħu stess.
Għall-komunitajiet Indiġeni, l-istaġuni mhumiex definiti skont id-dati iżda skont kif il-pjanti u l-annimali jirrispondu għall-ambjent tagħhom. Din il-perspettiva toffri għarfien aktar għani u b’aspetti distinti tal-klima tal-Awstralja lil hemm minn kif aħna familjari b’sena b’erba’ staġuni.
Tfakkarna bil-qawwija kbira tal-konnessjoni profonda li kulturi Indiġeni għandhom mal-art u kemm nistgħu nitgħallmu billi napprezzaw l-għarfien u t-tradizzjonijiet tagħhom.
Għal aktar informazzjoni dwar l-għarfien tat-temp Indiġenu, iċċekkja:
Subscribe or follow the Australia Explained podcast for more valuable information and tips about settling into your new life in Australia.
