အီစထြ့လယါကီၢ် မံၤတုၤပှၢ်တီၤစ့ပာ်ဖှိၣ် အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤန့ၣ် ဘံဘူဒိၣ်မးလၢအပှဲၤဒီးတၢ်ဆီၣ်သနံး အဃိ ပှၤအိၣ်ဘှံးတၢ်မၤ ပှၤဟံးပ့ၣ်စ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်အိၣ်မူဝဲဒၣ်လၢကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်လၢအစှၤန့ၢ်အဝဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ်သူအီၤဒ်န့ၣ်လီၤ.
Joey Maloney လၢအမ့ၢ် Grattan Institute အပှၤကွဲးတၢ်ပာ်ဖျါအံၤအကျါတဂၤစံးဝဲဒၣ်ဒ်အံၤ— “မံၤတုၤပှၢ်တီၤစ့ပာ်ဖှိၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအတၢ်ကီတၢ်ခဲ အခီၣ်တဃာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, ဖဲပမၤတၢ်မၤအခါန့ၣ်, မၤဝဲတၢ်ဆၢတဲာ်လၢပဂီၢ်ဖးဒိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆှၢနုာ်ဆူၣ်ပှၤဆူသနူအံၤအပူၤ, ပလါလဲ ၁၁.၅ မျးကယၤန့ၣ် ပဟ့ၣ်လီၤဝဲဒၣ်ဆူတၢ်အံၤအဂီၢ်, ပဝဲအါတက့ၢ်န့ၣ် ပလဲၤကတၢၢ်ဒၣ်ဖဲတၢ်ပာ်ကီၤစ့ကိၣ်လိၣ်တခါဒီး ဘျၢနုာ်လီၤအီၤဆူတၢ်ဖံးတၢ်မၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတခါအပူၤ, လၢပကဘၣ်ဃုထၢလၢပနီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲအကလီၢ်န့ၣ် တၢ်မၤစၢၢ်လိၤန့ၢ်ပှၤဒ်အံၤခဲလၢာ် နာ်သက့ တုၤလၢအမ့ၢ်တုၤဖဲပအိၣ်ဘှံးကွံာ်လၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤ ပဟံးပ့ၣ်စ့ၣ်လံတဘျီ, တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤမၤက့ၤပှၤဆးကျးဒးလၢ ပလီၤထွံလီၤယွၤကွံာ်ဒၣ်ပတၢ် လၢအခိၣ်အခံတအိၣ်လၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Grattan Institute အတၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါအပူၤ ထံၣ်ဘၣ်ဝဲဒၣ် ပှၤအီစထြ့လယါ အမျးကယၤ ၈ဝ န့ၣ် စံးဝဲဒၣ်လၢ superannuation system မံၤတုၤပှၢ်တီၤစ့ပာ်ဖှိၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤ ဘံဘူသးဒိၣ်မး တၢ်နၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤကီ ဒီး မ့မ့ၢ် ပှၤအမျးကယၤ ၆ဝ န့ၣ် ဆိကမိၣ်ပာ်လၢ တၢ်ဟံးပ့ၣ်စ့ၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲကျိၣ်စ့တၢ်ကိၢ်တၢ်ဂီၤတခါန့ၣ်လီၤ.
ပှၤအိၣ်ဘှံးတၢ်မၤ ပှၤဟံးပ့ၣ်စ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ် န့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်နဲၣ်ကျဲဆံးစှၤဒိၣ်မးအဂ့ၢ်န့ၣ် Mr Maloney စံးဝဲဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
“ပှၤပာ်တ့ၢ်ပှၤဒီးစ့တပူၣ်ဖိဒီး ပတၢ်အိၣ်ဘှံးတၢ်မၤဒီတကတီၢ်ညါအပူၤ ပသူကျိၣ်စ့အံၤကယၢ ဒ်လဲၣ်အဂီၢ်န့ၣ် ပဘၣ်ဆိကမိၣ်ထီၣ်ဒၣ်ပတၢ်, ပကအိၣ်မူတုၤထဲလဲၣ်ဧီၤပသ့ၣ်ညါ, မ့ၢ်တၢ်ဘျၢနုာ်လီၤန့ၢ်ပှၤကျိၣ်စ့အံၤအခါ န့ၢ်ဘၣ်က့ၤအဘျုးဒ်လဲၣ်ဒ်လီၢ်ဧီၤပတသ့ၣ်ညါအီၤဘၣ်.”
National Seniors Australia, ကရၢအခိၣ်ဒိၣ် Chris Grice စံးဝဲဒၣ် တၢ်သံကွၢ် လၢအဘၣ်ဃး မံၤတုၤပှၢ်တီၤစ့ပာ်ဖှိၣ် အဂ့ၢ်အံၤ လၢပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ကိးနံၤဒဲးတၢ်တဲသကိးတၢ်ဂ့ၢ်တခါ, လၢအမ့ၢ်ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲလၢအဟးထီၣ်ကွံာ်ဖဲသနူအံၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.
“နမ့မ့ၢ်ပှၤအီၣ်ပ့ၣ်စ့ၣ်ဂ့ၤ, အီၣ်ပ့ၣ်စ့ၣ်တဝာ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, ပှၤအိၣ်ဘှးတၢ်မၤလၢနီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲမၤစၢၤလီၤသးမ့ၢ်ဂံၤ မ့မ့ၢ် မ့ၢ်ပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်တဂၤမ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ်, ကတၢၣ်ပီၣ်ထိၣ်ဃူတၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဂီၢ်န့ၣ် တၢ်တာ်တၢ် တၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်သပှၢ်ပှၢ်လီၤ, ယဆိကမိၣ်ပဒိၣ်သနူတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်, အါတက့ၢ်လၢပသ့ၣ်ညါအီၤန့ၣ် အခဲအံၤန့ၣ်တၢ်မၤအီၤဖဲအီးလဲအပူၤ, လၢကန့ၢ်ဘၣ် မဲာ်သကိးမဲာ် တၢ်မၤစၢၤအဂီၢ်န့ၣ်ကီမး, ယဆိကမိၣ်န့ၣ်, နမ့ၢ်တအိၣ်ဒီးဘူးတံၢ်လၢအတဲသကိးတၢ်ဒီးပှၤရဲၣ်ကျဲၤကျိၣ်စ့ဂ့ၢ်ဝီလၢမဲာ်သကိးမဲာ်ဘၣ်န့ၣ်, တၢ်အိၣ်သးန့ၣ်ကီဝဲဒၣ်ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.”
မ့ၢ်လၢအဘံဘူကီခဲဒ်အံၤအဃိ တၢ်အဆၢအိၣ်ထီၣ်တခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်ရဲၣ်ကျဲၤပာ်အဝဲသ့ၣ်ကျိၣ်စ့အဂီၢ်န့ၣ် တၢ်ပလီၢ်ပဒီ အိၣ်အါန့ၣ်လီၤ.
ပှၤအိၣ်ဘှံးတၢ်မၤ ဟံးဘ့ၣ်စ့ၣ် ၅ဂၤအကျါ အါန့ၢ် ၄ဂၤ လၢအသူ account-based pensions — ပ့ၣ်စ့ၣ်စ့တၢးစရီသ့ၣ်တဖၣ် သနူတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤ ဟံးစုနဲၣ်ကျဲအဝဲသ့ၣ် ဒီး ပှၤဟံးပ့ၣ်စ့ၣ် အီၣ်ပ့ၣ်စ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဒ်သိးအဟးဆှဲးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီလၢအဝဲသ့ၣ်စ့ပာ်ဖှိၣ်ကန့ၢ်အဂီၢ် အနီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ လိၣ်ဘၣ်ရဲၣ်ကျဲၤ အဝဲသ့ၣ်နီၣ်ကစၢ်တၢ်သူကျိၣ်စ့န့ၣ်လီၤ.
တၢ်လၢ account-based pensions — ပ့ၣ်စ့ၣ်စ့တၢးစရီ န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤဟံးပ့ၣ်စ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ် သူဝဲအဝဲသ့ၣ် စူဖၢၣ် မံၤတုၤပှၢ်တီၤစ့ပာ်ဖှိၣ်အံၤ ဒ်သိး စ့နုာ်လီၤဟးထီၣ် စ့တၢးစရီတခါ လၢအဝဲသ့ၣ်တၢ်သူတၢ်စွဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤတဝာ်ဃၣ်ဃၣ်လၢအသူ ပ့ၣ်စ့ၣ်စ့တၢးစရီအံၤ ထုးထီၣ်အဝဲသ့ၣ် စ့ပာ်ဖှိၣ်အနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်လၢအဆံးကတၢၢ် အဃိ လၢတၢ်ထိၣ်ဃူနီၣ်ဂံၢ်အဖီခိၣ် တုၤလီၤဖဲတၢ်မုၢ်လၢ်ပာ်ပှၤကညီသးနံၣ်အိၣ်မူန့ၢ်အပတီၢ်န့ၣ် စ့ပာ်ဖှိၣ်အံၤ အိၣ်တ့ၢ်ဒ်ဝဲဒၣ် ၆၅ မျးကယၤ လၢတၢ်တသူဘၣ်အီၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်နီၣ်ကီၢ်န့ၣ် ပှၤအိၣ်ဘှံးတၢ်မၤ အီၣ်ပ့ၣ်စ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်က့ၤ ပှၤလၢ အပာ်ဖှိၣ်ကျိၣ်စ့ဖဲစ့တၢးစရီအပူၤ net savers, လၢအမ့ၢ် စ့တၢးစရီလၢတၢ်ပာ်ဖှိၣ်စ့အဂီၢ် ဒီး တလိၣ်ဟ့ၣ်လီၤ စ့နုာ်လီၤဟးထီၣ်အဘူးအလဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲကျိၣ်စ့လၢအဝဲသ့ၣ်မၤန့ၢ်အီၤလၢအဝဲသ့ၣ်မၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤ ဒီး အဝဲသ့ၣ် သူဘၣ်က့ၤအီၤမုာ်မုာ်ခုၣ်ခုၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဒ်သိးကကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤအဂီၢ် Grattan Institute ဆှၢနုာ်လၢ တၢ်ကဆီတလဲဘှီဘၣ်က့ၤသနူအံၤန့ၣ်လီၤ.
“တနံၣ်တဘျီ တၢ်ထုးထီၣ်စ့န့ၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ နီၣ်ဝံာ်ခံနီၣ်နီၣ်တခါလၢပလိၣ်ဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ကအိၣ်ဒီးတၢ်နာ်န့ၢ်လီၤသး လၢကသူဝဲ အဝဲသ့ၣ် စူဖၢၣ်စ့ပာ်ဖှိၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဘှံးကွံာ်လၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤအခါန့ၣ်လီၤ.”
လၢကပျဲပှၤနီၣ်တဂၤပၢတၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်မၤအီၤအလီၢ်န့ၣ် Grattan Institute အတၢ်ပာ်ဖျါ ဟ့ၣ်ကူၣ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ကြၢးဒုးအိၣ်ထီၣ် ပဒိၣ်ဝဲၤကျိၤသဘျ့တခါ လၢကဝးတရံးဖံးမၤ တၢ်ထုးထီၣ်ကျိၣ်စ့တနံၣ်တဘျီ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤန့ၣ်လီၤ.
တနံၣ်တဘျီတၢ်ထုးထီၣ်ကျိၣ်စ့တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤ ကဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဝဲ ပှၤအိၣ်ဘှံးလၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤလံသ့ၣ်တဖၣ် ကပၢနုာ်လီၤအစ့ ၈ဝ မျးကယၤဖဲ အဝဲသ့ၣ်စူၣ်ဖၢၣ်စ့ပာ်ဖှိၣ်အပူၤ လၢအမ့ၢ်တၢ်ပာ်ဖှိၣ်အနီၣ်ဂံၢ်ကအါန့ၢ် ဒီလၣ် ခံကလီၢ် ယဲၢ်ကလး — အဃိ တၢ်အံၤကမၤအါထီၣ်ဝဲ ပှၤအိၣ်ဘှံးလၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤလံသ့ၣ်တဖၣ် ကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်တုၤလၢ ၂၅ မျးကယၤန့ၣ်လီၤ.
Association of Super Funds of Australia, သနူဂ့ၢ်ဝီအခိၣ်ဒိၣ် James Koval သးလီၤပလိာ်ဃုာ်ဝဲဒၣ် တနံၣ်တဘျီတၢ်ထုးထီၣ်စ့ အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်ထုးထီၣ်စ့န့ၢ် တနံၣ်တဘျီန့ၣ်မ့ၢ်ကျဲအဂ့ၤတဘိ, နာ်သက့ဂ့ၤဒၣ်လၢအမ့ၢ်ဒ်သိးတၢ်ကဃုထၢကျဲတခါအသိးန့ၣ်လီၤ. ယဆိကမိၣ်န့ၣ် တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်တမံၤလၢပကဘၣ်ပာ်အီၤလၢတၢ်ဆိကမိၣ်အပူၤ. တမ့ၢ်တၢ်အက့ၢ်အဂီၤတခါ, တမ့ၢ်တၢ်အဆၢ်တခါလၢပှၤကိးဂၤဒဲးအဂီၢ်ဘၣ်, နာ်သက့ မ့ၢ်အိၣ်ဒီး တၢ်သးဒ့ဒီတခီ, ကိးနစူၣ်ဖၢၣ်စ့ပာ်ဖှိၣ်ဒီး မၤန့ၢ်အါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ, မၤန့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖး. တၢ်အံၤကျဲအဂ့ၤကတၢၢ် လၢတၢ်ပာ်လီၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအဂီၢ် ခီဖျိလၢ မ့ၢ်အိၣ်ဘှံးလၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤလံတဘျီ နအဲၣ်ဒိးတၢ်မနုၤလဲၣ်န့ၣ် နၤလီၤနသ့ၣ်ညါ မတဂၤမးတသ့ၣ်ညါအီၤဘၣ်.”
Grattan Institute ဟ့ၣ်ကူၣ်ဝဲပဒိၣ်လၢကဒုးအိၣ်ထီၣ် ဝဲၤကျိၤလၢအဟံးစုနဲၣ်ကျဲတၢ်ကလီတခါ လၢကမၤစၢၤ ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် အပာ်လီၤ ကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ် တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ ဖဲအဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဘှံးကွံာ်လံလၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤပူၤအခါန့ၣ်လီၤ.
တၢ်နဲၣ်ကျဲဝဲၤကျိၤအံၤ ကမၤစၢၤစ့ၢ်ကီးဝဲ ပှၤအိၣ်ဘှံးလၢ အကပတံထီၣ် သးနံၣ်ပှဲၤပ့ၣ်စ့ၣ် Age Pension ကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
