بیشتر مردم با شنیدن اینکه خواب آلودترین حیوانات زمین کدام حیوانات هستند، به یاد گربه های خانگی تنبلشان می افتند.
حیوانات به روشهای گوناگونی می خوابند. تعریفی که برای خواب حیوانات وجود دارد و نسبتا پذیرفته شده است این است که حیوان در حالتی غیر فعال قرار گرفته، زیاد حرکت نمی کند و عضلاتشان استراحت می کند. اما این قاعده همیشه درست نیست. بعضی از پرندگان می توانند در حال چرت زدن پرواز کنند و تنها نصف مغزشان می خوابد.
دکتر جِرام سیگِل Jerome Siegel مدیر مرکز تحقیقات خواب در دانشگاه UCLA کالیفرنیا در ایالات متحده آمریکا، خواب را راهی می داند برای افزایش بازدهی حیوانات.
برخی از حیوانات بسیار بیشتر از دیگران می خوابند و میزان خواب حیوانات تا حد زیادی به زمانی که صرف غذا خوردن می کنند بستگی دارد. حیواناتی که غذاهایی با تراکم کالری کمتر مصرف می کنند، کمتر می خوابند و البته خواب می تواند خود را با نیاز حیوان تطابق دهد.
در کل، حیوانات گیاهخوار کمتر از گوشتخواران می خوابند چون لازم است که زمان بیشتری را صرف جویدن و نشخوار کردن کنند تا انرژی لازم را از غذایشان بگیرند. این مساله به خصوص درباره علفخوارن بزرگ مثل زرافه واضح تر است. در سال 1970 دانشمندان زرافه های وحشی را مطالعه کردند و طی آن مشخص شد که این حیوانات تنها پنج تا سی دقیقه خواب عمیق در روز دارند.
بیخوابی همچنین می تواند یک ساز و کار دفاعی باشد. دکتر John Lesku از دانشگاه La Trobe در ملبورن معتقد است که خواب کمتر در حیواناتی که بیشتر آسیب پذیرند ممکن است برای افزایش هشیاریشان در برابر شکارچیان باشد.
بر این اساس حیواناتی که انتخاب درستی را انجام ندهند برای نجات ژن خود شانس کمتری دارند. عکس این قضیه هم صادق است. یعنی شکارچیان لازم نیست که با هشیاری مراقب خود باشند، به خصوص وقتی که زندگی گروهی دارند. شیرها عادت دارند که بیشتر روز را روی زمین دراز بکشند. شیرها در اسارت ده تا پانزده ساعت در روز می خوابند.
البته شیرها بسیار فرصت طلبانه می خوابند. یعنی به جای داشتن یک خواب طولانی و پیوسته، در دوره های کوچک و ناپیوسته می خوابند که باعث می شود فرصت شکار را از دست ندهند.
یک حیوان گرسنه اگر غذا در دسترس باشد، باید کمتر بخوابد و اگر غذا نباشد باید بیشتر بخوابد. حیواناتی که کار درست انجام ندهند، شانس کمی دارند که بتوانند ژن خود را به نسلهای بعد انتقال دهند.
مشکلی که در انجام تحقیقات خواب حیوانات وجود دارد این است که دانشمندان کمی برای مشاهده خواب حیوانات داوطلب می شوند. این کار، دشوار است و شخص پژوهشگر باید ساعت ها به شیرها خیره شود و لحظات خواب و بیداری آنها را ثبت کند این کار دشوار، بزرگترین مانع پیش رو در فهم دقیق الگوی خواب حیوانات است.
به عنوان مثال، giant armadillo که نوعی گورکن است، به عنوان یک حیوان خواب آلود طبقه بندی شده زیرا به طور متوسط هجده ساعت در روز را در لانه های زیر زمینی اش می گذراند. اما هنوز مدرکی وجود ندارد که این حیوان تمام این مدت خوابیده است.
مطالعه کوالاها در ایالت ویکتوریای استرالیا هم نشان می دهد که این حیوانات حدود چهارده و نیم ساعت در روز می خوابند.
دانشمندان حدس می زنند که این کیسه داران، در هنگام خواب غذا هم می خورند چون معمولا لانه آنها نزدیک خانه موریانه هاست و محل خوابشان اغلب زیر پی تپه های موریانه هاست.
وقتی که دانشمندان موفق به مشاهده کامل حیوان می شوند، از طریق مشاهده وضعیت بدن حیوان متوجه می شوند که حیوان خوابیده است یا نه. مثلا زرافه ها سرشان را روی کفل خود می گذارند. در سوی دیگر کوالاها قرار دارند که شایعه رایج این است هر روز فقط چند ساعت بیدار هستند.
بر اساس مطالعه انجام شده روی کولاهای ویکتوریا، آنها چهارده ساعت و نیم می خوابند، پنج ساعت دیگر را هم استراحت می کنند. دلیل این امر این است که هضم رژیم غذایی آنها که عمدتا از برگهای اکالیپتوس تشکیل شده، کار آسانی نیست و انرژی کمی از غذا عاید این حیوانات می شود.
در پژوهش انجام شده در سال 2013، سرعت سنجی روی بدن کوالاهای وحشی نصب شد تا فعالیت روزانه آنها را اندازه گیری کند، اما دستگاه ها به اندازه کافی حساس نبودند تا خواب را از بیداری تشخیص دهند. کلید تشخیص دقیق زمان خواب، اندازه گیری سیگنالهای الکتریکی ارسال شده از مغز است.
به خاطر همین مشکلات است که بیشتر اطلاعات و جزییات موجود درباره خواب حیوانات، مربوط به حیواناتی است که در اسارت هستند. بر این اساس رکورد دار خواب Large hairy armadillo با 20.4 ساعت و little pocket mouse با 20.1 ساعت هستند.
اما حتی با این اعداد هم باید با احتیاط برخورد کرد چون این حیوانات، از طبیعت وحشی به محیطی آزمایشگاهی آورده شده اند و در محیطی جدید که در آن غذا همیشه فراهم است و در عین حال ممکن است محیطی سالم برای آنها نباشد، مورد بررسی قرار گرفته اند.
به عنوان مثال، یک خفاش قهوه ای کوچک با این روش در سال 1969 مورد مطالعه قرار گرفت و لقب خوش خواب ترین حیوان را نصیب خود کرد. در یک دوره 24 ساعته، چشمهایش به مدت 19.9 ساعت بسته بود. اما این حیوان به جای اینکه از سقف یک غار آویزان باشد، به یک کامپیوتر وصل شده بود و دمای هوا هم متفاوت بود. پس نمی شد آن را نمونه ای درست و دقیق از یک حیوان وحشی به شمار آورد.
به عبارت دقیق تر، ممکن است که این حیوان اصلا نخوابیده بود، بلکه در حالتی رفته بود که به آن torpor می گویند. در این حالت بدن حیوان انرژی کمتری مصرف می کند. اگر حیواناتی مثل خفاش در فصول سرد به حالت torpor بروند، این حالت اصطلاحا خواب زمستانی نامیده می شود. اگر torpor در دمای بالا رخ دهد، به آن رخوت تابستانی می گویند.
برای آزمایش فعالیت های مغز حیوانات وحشی در خواب، دانشمندان مطالعه را با مشهورترین حیوان خواب آلود یعنی sloth ها شروع کردند.
این حیوانات در اسارت بیش از پانزده ساعت در شبانه روز می خوابند، اما در سال 2008 محققان دریافتند که sloth های وحشی بسیار کمتر از این مقدار می خوابند. بعد از اینکه دانشمندان sloth های گردن قهوه ای را در پاناما به دستگاه های ثبت فعالیت مجهز کردند، فهمیدند که این حیوانات در طبیعت کمتر از ده ساعت در روز می خوابند. این مقدار تقریبا برابر با زمان خواب شیرهاست و بسیار کمتر از زمان خواب کوالاها و خیلی از حیواناتی است که در اسارت نگهداری می شوند.
با این حال، خوابیدن در حدود چهل درصد اوقات، هنوز زمان زیادی است، به خصوص برای حیواناتی که فقط میوه و برگ می خورند و ممکن است توسط گربه سانان و عقاب ها شکار شوند.
یکی از توضیحات ممکن برای این مساله این است که sloth ها به واسطه تکامل، به چنان قابلیت استتار بالایی با محیط اطرافشان دست یافته اند که کاملا در آن مخفی می شوند و رفتارشان آرام است.
