ဝ့ဒၢၣ်ဟီၣ်ကဝီၤကီၣ်ကးကရၢ လၢအအိၣ်ဖဲမဲလ်ဘၢဝ့ၢ်မုၢ်နုၤ ဝံးထိရံယါကီၢ်စဲၣ် အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤ မၤဝဲဒၣ်တၢ်အိးထီၣ်တၢ်ဂီၤစးပျၤအမူးအံၤ လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး တၢ်သ့ၣ်နီၣ်မၤလၤကပီၤ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်မိၢ်အကျိာ်မုၢ်နံၤ န့ၣ်လီၤ။
ဖဲတၢ်အိးထီၣ်တၢ်ဂီၤစိးပျၤအမူးန့ၣ် ပှၤဟဲဝဲဒၣ်အါအါဂီၢ် လၢအပၣ်ဃုာ် ဒီး ကီၢ်စဲၣ်ဘျီၣ်ဒိၣ်ခၢၣ်စးသ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ။ မူးအံၤဘၣ်တၢ်အိးထီၣ်အီၤဒီးပှၤထူလံၤဖိလုၢ်လၢ်ထူသနူလၢအမ့ၢ်တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်သ့ၣ်လၣ် ဒီးဆၢဂ့ၤဆၢဝါဝဲပှၤလၢအဟဲထီၣ်မူးသ့ၣ်တဖၣ်ဝံၤန့ၣ် ကီၣ်ကးရၢခိၣ်အိးထီၣ်ဝဲဒၣ်မူးအံၤန့ၣ်လီၤ။ တကတီၢ်ဃီန့ၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီး ပှၤဘ့ကလါဒ့ရှ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ပာ်လီၤတၢ်သးအုးဖီကွီၤ လၢပှၤဟူးဂဲၤလၢအဝဲသ့ၣ်ကန့ၢ်ကတိၤဘၣ်က့ၤ အကျိာ်ဒီးဟ့ၣ်လီၤတ့ၢ် အသးသမူဖဲ ၁၉၅၂နံၣ် တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအခါန့ၣ်လီၤ။
မ့မ့ၢ်ဘၣ်ဃးတၢ်အိးထီၣ်တၢ်ဂီၤစိၤပျးအမူးအဂ့ၢ်န့ၣ် ဝ့ဒၢၣ်ပှၤတဝၢဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဝဲၤလီၢ် အပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါ သရၣ်မုၣ်စ့ထူအဲၣ်မိရိၤ စံးဝဲဒံးအံၤန့ၣ်လီၤ။
Karen Design - Wyndham City launch Mother Language Public Art - 26/02/2022. Source: Mark Htoo Saw Kunoo
Source: Mark Htoo Saw Kunoo
“ဖဲကၠူလယၣ်က့လၣ် လံာ်ရိဒၢး လၢထါနံၣ် လၢဝ့ဒၢၣ်ပအိၣ်ကဝီၤအပူၤန့ၣ် တၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်မၤလၤကပီၤဝဲဒၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်မိၢ်အကျိာ်မုၢ်နံၤ ၂ဝ၂၂ လၢအမ့ၢ်ဝဲဒၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီတဖျၢၣ်ညါ အမိၢ်အကျိာ် ပကတဲမးလၢပကျိာ်အမုၢ်နံၤ ဖဲ ၂ဝ၂၂နံၣ်န့ၣ်လီၤ။ တၢ်မၤလၤကပီၤအဝဲအံၤ အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် စးထီၣ်လၢညါခါ ဖဲ၁၉၅၂ အဆၢကတီၢ် ဖဲကီၢ်ဘ့ကလါဒ့းရှ် — ဘ့ကလါသ့ၣ်တဖၣ် အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် အကတဲအကျိာ်န့ၣ် ပှၤတဒုး တဲအဝဲသ့ၣ်အကျိာ်ဘၣ် အဃိသတးဒီး ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ဘံၣ်ဆီၣ်ဘၢအီၤဒ်သိးအသုတတဲအကျိာ်တဂ့ၤ၊ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့လၢခံကတၢၢ်အဝဲသ့ၣ်ကျဲးစၢးဝဲ ဒီး ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢအဝဲသ့ၣ်ကတဲဘၣ်ဝဲအကျိာ်။ အဃိသတးးဒီး ဟဲတုၤနာ်သက့ဖဲအံၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်မၤလၤကပီၤဝဲအနံၤအဝဲန့ၣ် ဒ်အမ့ၢ်အဝဲသ့ၣ် “မါသၢၣ်ထါန် — (မိၢ်အကျိာ်)” အဃိသတးန့ၣ် လၢပအိၣ်ဖဲဝ့ဒၢၣ် ဟီၣ်ကဝီၤအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအီၤလီၤဆီ၊ တမ့ၢ်ထဲလၢဘ့ကလါဖိ သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်။ပှၤမ့ၢ်အဲၣ်ဒိးလဲၤကွၢ်န့ၣ်ပှၤလဲၤကွၢ်သ့ ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ခီဖျိလၢ ခိဘံး တၢ်ဆူးတၢ်ဆါအဃိသတးဒီး ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ဂီၤအံၤန့ၣ် တဝံၤတဲာ်ဝဲခဲလၢာ်ဒံးဘၣ်။ တၢ်ဂီၤအံၤမ့ၢ်ဝံၤခဲလၢာ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကက့ၤမၤလၤကပီၤကဒါက့ၤဝဲတဘျီ ဖဲလါမ့ၤအပူၤ လၢအမ့ၢ်ဝဲဒၣ်ပှၤထူလံၤဖိ မၤလၤကပီၤအကျိာ်အမုၢ်နံၤန့ၣ်လီၤ။”
ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ဂီၤစိးပျၤအံၤအဂ့ၢ်ဟဲကဲထီၣ်သး တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤအခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိအဂ့ၢ်န့ၣ် သရၣ်မုၣ်စ့ထူအဲၣ်မိရိၤရှဲပၠးဝဲဒံးအံၤန့ၣ်လီၤ။
Wyndham City launch Mother Language Public Art - 26/02/2022. Source: Mark Htoo Saw Kunoo
“ဖဲ ၂ဝ၁၉နံၣ်န့ၣ် ဝ့ဒၢၣ် ခီစၢၣ် အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးဒီးအဝဲသ့ၣ်ကတိၤသကိးဝဲ ဘၣ်ဃးဒီးလၢကျိာ်တခါအံၤအဂ့ၢ်မီၤနီၤ။ ဒီးအဝဲသ့ၣ်န့ၣ်အိၣ်ဒီးအတၢ်တိၤကျဲၤလၢကမၤဝဲဒၣ် “မိနမဲးထ်” (တၢ်စိၤပျး) ဘၣ်ဃးလၢဒူၣ်ကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်အကျိာ် တမ့ၢ်ထဲလၢဘ့ကလါအကျိာ်ဘၣ်။ ပမ့ၢ်က့ၤကွၢ်က့ၤပှၤလၢအအိၣ်ဖဲလီၢ်ကဝီၤအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အဝဲသ့ၣ်အကျိာ်စ့ၢ်ကီး တဘျီဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ဘံၣ်ဆီၣ်ဘၢ ဃုာ်ဒီးပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်၊ အဃိသတးဒီးအဝဲသ့ၣ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးဒီး အဲၣ်ဒိးဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဂီၤစိၤပျးတခါ လၢအမ့ၢ် ဘၣ်တၢ်တ့အီၤလၢ ဒူၣ်ကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢအအိၣ်ဖဲဝ့ဒၢၣ်အပူၤ ဒီးကမ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်စိၤပျးတခါဒီး အဝဲသ့ၣ်ကပာ်ဝဲသ့ၣ်ကပာ်ဝဲဒၣ် ၂၅နံၣ်။ ဒီးဖဲလၢမဟိကၢၤတနံၣ် စဲးပထ့ဘၢၣ်န့ၣ် ဝ့ဒၢၣ်ကီၣ်ကးရၢ အကီၣ်ကးကရၢခိၣ် ပှၤကညီအါဒံအါဂၤဒုကသ့ၣ်ညါလၢအမ့ၢ် ဒီကထၢၣ် ကၠဲနံၣ် ဘရဲရၤ လၢအမ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ဝ့ဒၢၣ်ပှၤတဝၢဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဝဲၤလီၢ် အခိၣ်ဒိၣ်ကတၢၢ်တဂၤ အဝဲအိၣ်ဒီးတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဒီးအဝဲဆဲးကျိးဝဲ ပဝဲပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် လၢပကပၣ်ဃုာ်မၤသကိးတၢ် လၢတၢ်ကတ့ထီၣ် တၢ်စိၤပျးအဝဲအံၤအဂီၢ်။ ဒီးပဝဲပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ပတဲသကိးဒီး ဒူၣ်ကလုာ်အါဂၤ လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး ကရ့ၣ်နံၣ်၊ ခၠီ၊ သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ ဒီးဒူၣ်ကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢပကတ့ထီၣ်တၢ်ဂီၤအဝဲအံၤ။ အဃိသတးဒီး လၢတၢ်တ့ထီၣ် တၢ်ဂီၤစိးပျၤအဝဲအံၤန့ၣ် ပှၤလၢအပၣ်ဃုာ် အဆိကတၢၢ်တဖုန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤထူလံၤဖိ လၢအမ့ၢ်ဝဲဒၣ် ဘူနၢရီန် အပှၤကလုာ်၊ အဂၤတဖုန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ဘ့ကလါ၊ အ့ဒံယါ၊ အါဖြံကး၊ မီဝရံ လၢအမ့ၢ်ပှၤကီးခိၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်၊ ပှၤအဂၤတဖုန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပပှၤကညီ၊ ကရ့ၣ်နံၣ်ဒီး ခၠီတၢ်ပာ်ဖှိၣ်မၤသကိးတၢ်လၢတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ နာ်သက့န့ၣ် တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပမိၢ်အကျိာ်ပအိၣ်ဒီးတၢ်ဆွဲတၢ်ဂီၤ ဘၣ်ဃးတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ် ကလုာ်တၢ်ဆဲးတၢ်လၤ ဒီးအဃိသတးဒီးပတ့သကိးဝဲဒၣ် တၢ်ဂီၤတခါအံၤ ဝံၤဝဲဒၣ်ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်။”
Wyndham City launch Mother Language Public Art - 26/02/2022. Source: Mark Htoo Saw Kunoo
တၢ်ဂီၤစိးပျၤအံၤ တၢ်တ့ဒဲးကံၣ်ဒဲးဝ့ၤအီၤဒ်လဲၣ်န့ၣ် ကလုာ်ဒူၣ်ဆဲးလၤအါကလုာ်ပှၤမၤစၢၤတၢ် ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးကညီတၢ်ဒိသူၣ်ဒိသးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤပှာ်ဘျးစဲကရူၢ်မူဒါခိၣ် သရၣ်စီၤထူစီမၣ်ကူၣ်နူ လၢအမ့ၢ်ပှၤလၢအပၣ်ဃုာ်ဒ်သိး ပှၤဆွဲတၢ်ဂီၤအံၤတဂၤ စံးဝဲဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ။
“ဖဲမိၢ်အကျိာ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဘျီအံၤန့ၣ် ယဘၣ်ထွဲလၢ ဘၣ်ဃးလၢပှၤဆွဲတၢ်။ အခီၣ်ထံးန့ၣ်ပဟ့ၣ်လီၤပပှၤသးစၢ်ဖိတဂၤအမူလၢကဆွဲဝဲ ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ လၢခံန့ၣ် တၢ်ဆၢကတီၢ်ဘူးထီၣ် အဝဲဟ့ၣ်တၢ်ဆၢကတီၢ်တန့ၢ်လၢၤဘၣ်အဃိသတး ယၤဒီးယဖိမုၣ်ဖိခွါခံဂၤ ပပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးပဆွဲအီၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပပှၤကညီတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ ဒ်အမ့ၢ် ဆ့ပျိၢ် ဆ့မိၢ်သူ ပဆွဲစ့ၢ်ကီးဘၣ်ဃးလါခူးကံၢ်စု မ့ၢ်တၢ်တခါလၢအရ့ဒိၣ်လၢပပှၤကလုာ်တနံၣ်တဘျီ မိၢ်ပၢ်သ့ၣ်တဖၣ်က့ၤထံၣ်လိာ်က့ၤသးဒီးဖိလံၤသ့ၣ်တဖၣ်၊ ပဆွဲစ့ၢ်ကီးကွဲၢ်ကဘီ ဒ်အမ့ၢ်ပမိၢ်ပၢ်ဖံဖုသ့ၣ်တဖၣ်န့ၢ်သါပာ်အီၤဖဲဝ့ၢ်ခိၣ် ဝ့ၢ်ဖၣ်အၣ် ဒီးပၣ်စ့ၢ်ကီး ပကျိၣ်ဒီးကွဲၤတၢ်ပနီၣ် ဒီးပပှၤကလုာ်အလွဲၢ် ဒ်အမ့ၢ် အလွဲၢ်ဝါ၊ အလွဲၢ်ဂီၤဒီး အလွဲၢ်လါဟ့ ဒီးပဆွဲစ့ၢ်ကီးပပှၤကညီဒူသဝီတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးအလီၢ်အကျဲ ဃုာ်ဒီးထံကျိထံကွးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ။ တၢ်လၢကျိးန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်တခါလၢအရ့ဒိၣ်လီၤ။ ကျိးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးပတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ ကျိးမ့ၢ်လီၤမၢ်ဒီးပပှၤကလုာ်စ့ၢ်ကီးကလီၤမၢ်ဝဲဒၣ် အဃိသတးဒီး ပကဃိထံက့ၤဖဲပဟံၣ်ပူၤဃီပူၤ ပဖိပလံၤသ့ၣ်တဖၣ် တဲပကျိးဘၣ်ပှဲၤဂၤလဲၣ် ကွဲးပှၤကညီစ့ၢ်ကီးဘၣ်ထဲလဲၣ် ပပှၤကလုာ်တၢ်သးဝံၣ်ဒၣ်လဲာ် မ့ၢ်ပဖိပလံၤသ့ၣ်တဖၣ် သးဝံၣ်ဘၣ်တဘၣ်န့ၣ်ပကြၢးဃိထံက့ၤ ပကမၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤဒီး ယအဲၣ်ဒိးဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါလၢမိၢ်ပၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ကဆီၣ်ထွဲဖိလံၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢကကတိၤက့ၤအကျိးန့ၣ်လီၤ။”
Wyndham City launch Mother Language Public Art - 26/02/2022. Source: Mark Htoo Saw Kunoo
မ့ၢ်လၢကညီတၢ်ဆဲးတၢ်လၤပၣ်ဃုာ်ဖဲတၢ်စိးပျးအံၤအပူၤအဃိ သရၣ်မုၣ်စ့ထူအဲၣ်မိရိၤ စံးလၢ အဝဲပာ်ကဖၢလၢအသးဒိၣ်မးဒီး ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါစ့ၢ်ကီး ကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကကၢၤဃးက့ၤကညီကျိာ်န့ၣ်လီၤ။
“မ့ၢ်တၢ်တခါလၢပပာ်ကဖၢလၢဘၣ်ပသး ဒ်ပမ့ၢ်ပှၤကညီအသိး၊ ပတၢ်ဆဲးတၢ်လၤဟဲအိၣ်ဖျါထီၣ်ဖဲအီစထြ့လယါထံကီၢ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်စ့ၢ်ကီးတဲဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ဂီၤတခါအံၤမ့ၢ်တၢ်အဆိကတၢၢ်ဖဲအီစထြ့လယါအပူၤ လၢတၢ်ပာ်ဖှိၣ်မၤသကိးတၢ်ဒီး ပှၤထူလံၤမ့ၢ်ဂ့ၤ၊ ပှၤကီးခိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤဒီး ပှၤထံကီၢ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်မၤသကိးန့ၣ်လီၤ။ အဝဲအံၤမ့ၢ်တၢ်တခါလၢ တၢ်မၤလၤကပီၤက့ၤ ဒီးမ့ၢ်ဝဲဒၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်က့ၤပပှၤကညီတၢ်ဆဲးတၢ်လၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ။ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဂီၤ တၢ်ဆဲးတၢ်လၤအဝဲအံၤန့ၣ် ယအဲၣ်ဒိးဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါက့ၤ ယမိၢ်ပၢ်ဒီပုၢ်ဝဲၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ် ပကျိာ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်တခါလၢအရ့ဒိၣ် ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ။ ပကျိးမ့ၢ်လီၤမၢ်န့ၣ် ပပှၤကလုာ်ကလီၤမၢ်လီၤ။ ပမ့ၢ်က့ၤကွၢ်က့ၤမဟါကၢၤပထံၣ်ဘၣ်လၢ ပှၤဘ့ကလါဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကတိၤအကျိးလဲၤဝဲဒၣ်ဘျ့သလ့ၤ ဟဲအိၣ်ဖျဲၣ်ဖဲအံၤ ဟဲအိၣ်ဖျဲၣ်ဖဲအံၤဒၣ်လဲာ် မိၢ်အကျိးန့ၣ်တဲဝဲသ့အဃိသတးဒီး ယအဲၣ်ဒိးဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါပဒီပုၢ်ဝဲၢ်မိၢ်ပၢ် ကိးဒံနီၣ်ဂၤဒဲးလၢကကျဲးစၢး ဟံးဃာ်ပၢၤကဃာ်ကညီကျိာ်ဒီး သိၣ်လိပဖိသ့ၣ်တဖၣ်၊ ကွဲးဝဲမ့ၢ်တဘၣ်ဒၣ်လဲာ် တဲဝဲမ့ၢ်ဘၣ်န့ၣ် ပပှၤကလုာ်ကအိၣ်ဖျါဒံးဝဲဒၣ် ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ကွဲးဝဲမ့ၢ်ဘၣ် ဖးဝဲမ့ၢ်ဘၣ်န့ၣ် ကမ့ၢ်တၢ်သးခုဒီး တၢ်လၤကပီၤ ဒီးကစိာ်ကဖီထီၣ်က့ၤ ပပှၤကညီကလုာ်အသူးအသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ။”
သရၣ်မုၣ်စ့ထူအဲၣ်မိရိၤစံးစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် လၢတၢ်တ့တၢ်ဂီၤစိၤပျးအတၢ်တိၤကျဲၤတဘျီအံၤန့ၣ် ဝ့ဒၢၣ်ကီၣ်ကးရၢထုးထီၣ်ဝဲဒၣ်ကျိၣ်စ့ဒီလၣ် ၃၂ဝဝဝဝ န့ၣ်လီၤ။
ဖဲမူးအံၤအပူၤန့ၣ် အ့ၣ်ခ့ၣ်ဖံၣ် ကညီမိၢ်တၢ်ဂဲၤကလံၣ်ဒိကရူၢ် လဲၤပာ်ဖျါထီၣ်ကညီလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤတၢ်ဂဲၤကလံၣ်ဒိ ဒီး ကရ့ၣ်နံၣ်တၢ်ဂဲၤကလံၣ်စ့ၢ်ကီးဘၣ်တၢ်လဲၤပာ်ဖျါထီၣ်အီၤအသိး ဒူၣ်ကလုာ်လၢအအိၣ်ဖဲ ဝ့ဒၢၣ်ကီၣ်ကးကရၢအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်လဲၤပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးအဝဲသ့ၣ်လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ။ မူးအံၤစးထီၣ်ဝဲဖဲဂီၤခီ ၁၁နၣ်ရံၣ်ဒီးဝံၤဝဲဒၣ်ဖဲဟါခီ ၆နၣ်ရံၣ်န့ၣ်လီၤ။
Source: Mark Htoo Saw Kunoo
