Περιστασιακά, μια εικόνα από μια ζώνη συγκρούσεων κάνει τον κόσμο να σταματήσει και να σκεφτεί.
Όπως τον Σεπτέμβριο του 2024, όταν μια σπαρακτική φωτογραφία έγινε viral στο διαδίκτυο με τα ροζ πατίνια της 10χρονης Tala Abu Ajwa να προεξέχουν από το σώμα της που ήταν καλυμμένο με ρούχα.
Οι γονείς της στην πόλη της Γάζας δήλωσαν ότι σκοτώθηκε από ισραηλινή αεροπορική επιδρομή καθώς βγήκε έξω από το σπίτι της για να κάνει πατίνι.
Τι γίνεται όμως με την τεράστια ποσότητα διαδικτυακού υλικού από εμπόλεμες ζώνες που οι περισσότεροι από εμάς δεν βλέπουμε;
Αν το υλικό δεν αρχειοθετηθεί, κινδυνεύει να χαθεί για πάντα.
Mother of 10-year-old Tala Abu Ajwa holds the pink roller-skates that were taken from her body. Source: Anadolu / Anadolu/Anadolu via Getty Images
"Από το κλείσιμο στην πρόσβαση του διαδικτύου στη Γάζα, μέχρι τη μαζική λογοκρισία από τις εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η τεκμηρίωση της γενοκτονίας βρισκόταν σε απόλυτο κίνδυνο", λέει η Ghaddar, Λιβανέζα ακαδημαϊκός με έδρα τη Βηρυτό και ιδρυτική διευθύντρια του Εργαστηρίου Αρχείων και Ψηφιακών Μέσων, το οποίο αρχειοθετεί πολλαπλές μορφές μέσων ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων εγγράφων, αντικειμένων και αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τη Γάζα.
"Η ομάδα μας αποτελείται από αρχειονόμους και ιστορικούς και αναγνωρίζουμε πόσο σημαντικό είναι να καταγράψουμε τι συμβαίνει, να μάθουμε τι έχει γίνει επί τόπου, να κατανοήσουμε ποιοι εκτοπίστηκαν και πού πρέπει να επιστρέψουν.
"Είναι μέρος της παροχής των στοιχείων που απαιτούνται για την υλοποίηση του δικαιώματος επιστροφής, όπως αυτό κατοχυρώνεται σε πάνω από εκατό ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ".
Archivist Dr Jamila Ghaddar verify and preserve materials, including social media content, emerging from conflict zones such as Gaza, in order to use them as evidence in potential criminal proceedings in the future.
Το Ισραήλ βομβάρδιζε τη Γάζα επί 15 μήνες μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, κατά την οποία σκοτώθηκαν περισσότεροι από 1.200 άνθρωποι, μεταξύ των οποίων περίπου 30 παιδιά, ενώ πάρθηκαν πάνω από 200 όμηροι, σύμφωνα με την ισραηλινή κυβέρνηση.
Περισσότεροι από 46.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στη Γάζα από τις 7 Οκτωβρίου, σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας στη Γάζα.
Η επίθεση της 7ης Οκτωβρίου ήταν μια σημαντική κλιμάκωση της μακροχρόνιας σύγκρουσης μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς.
Η πληροφορία είναι δύναμη
Ο έλεγχος της αφήγησης του πολέμου έχει αποδειχθεί ότι είναι το δικό του πεδίο σκληρής μάχης: Το Ισραήλ απαγόρευσε στους ξένους δημοσιογράφους να εισέλθουν στη Γάζα και εμπόδισε τα ρεπορτάζ για τη σύγκρουση.
Τον Νοέμβριο του 2024, με 167 νεκρούς από την έναρξη του πολέμου, σύμφωνα με την .
Έχει αφεθεί ως επί το πλείστον στους Παλαιστίνιους δημοσιογράφους και στους απλούς πολίτες να αναφέρουν τη σύγκρουση εκ των έσω, με μεγάλο προσωπικό κίνδυνο.
Από μακριά, οι αρχειονόμοι, όπως αυτοί της ομάδας της Ghaddar, προσπαθούν να τεκμηριώσουν το περιεχόμενο που προκύπτει από τη σύγκρουση, να αντλήσουν και να εξετάσουν βίντεο και συνδέσμους, να διαχειριστούν και να αποθηκεύσουν δεδομένα με ασφαλή και αποτελεσματικό τρόπο.
"Η αρχειακή καταστροφή θεσμοθετεί τη σιωπή και τη διαγραφή. Πρόκειται για τη διάσωση της ιστορίας", αναφέρει χαρακτηριστικά.
Αποδεικτικά στοιχεία για ένταλμα σύλληψης
Κατά τη διάρκεια των αντικυβερνητικών εξεγέρσεων στις αραβικές χώρες τη δεκαετία του 2010, γνωστές ως Αραβική Άνοιξη, τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έπαιξαν ανυπολόγιστο ρόλο στο συντονισμό και την τεκμηρίωση των διαδηλώσεων και της βίας που ακολούθησε.
Ο Hadi Al-Khatib ίδρυσε το Syrian Archive το 2014 για να καταγράψει τις θηριωδίες του συριακού καθεστώτος.
"Ο στόχος ήταν να αντιμετωπίσουμε την παραπληροφόρηση με συστηματικό τρόπο και να δημιουργήσουμε μια αντι-αφήγηση που να βασίζεται σε γεγονότα", λέει ο Khatib.
"Είδαμε να δημοσιεύονται περισσότερα πλάνα στη Συρία από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη χώρα κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, λόγω της κλίμακας της βίας που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι, δυστυχώς".
Hadi Al-Khatib, founder of the Syrian Archive, which provided archival evidence of war crimes that helped attain an arrest warrant for the former Syrian dictator Bashar Al-Assad.
Ο Khatib ίδρυσε αργότερα την Mnemonic, μια εταιρεία αρχειοθέτησης που παρέχει ένα πρόγραμμα λογισμικού που συλλέγει, επαληθεύει και διατηρεί εγκληματολογικό περιεχόμενο από την Υεμένη, το Σουδάν, την Ουκρανία και άλλες ζώνες συγκρούσεων.
Πρόκειται για μία δαπανηρή και χρονοβόρα εργασία και όλα αυτά με σκοπό την απόδοση ευθυνών στα θύματα του πολέμου.
Για τον σκοπό αυτό, οι γαλλικές αρχές χρησιμοποίησαν το αρχείο του Mnemonic το 2024 ως αποδεικτικό στοιχείο για να εξασφαλίσουν διεθνές ένταλμα σύλληψης για τον πρώην ηγέτη της Συρίας Μπασάρ Αλ Άσαντ και άλλους τρεις, μετά τη χρήση χημικών όπλων εναντίον αμάχων έξω από τη Δαμασκό το 2013.
"Αυτό ήταν πολύ σημαντικό για τους ανθρώπους που αντιμετώπιζαν αυτά τα εγκλήματα για πάνω από 14 χρόνια. Είναι σημαντικό για τη δικαιοσύνη και για να διατηρηθεί η ελπίδα ότι κάποια μέρα θα μπορέσουμε να ανοικοδομήσουμε την κοινωνία και να ζήσουμε ξανά ειρηνικά μαζί", λέει ο Khatib.
ο Χατίμπ είναι αισιόδοξος ότι το αρχείο του μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μια μελλοντική διαδικασία δικαιοσύνης και απόδοσης ευθυνών.
Ο Αυστραλός δικηγόρος Peerce McManus λέει ότι ενώ είναι πιθανό το αρχειοθετημένο περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να χρησιμοποιηθεί σε διεθνείς και εγχώριες ποινικές διαδικασίες, θα υπήρχαν ανησυχίες σχετικά με την πηγή και την αξιοπιστία των μέσων ενημέρωσης.
"Πρωταρχικό μέλημα των περισσότερων δικαστηρίων είναι τα αποδεικτικά στοιχεία να είναι αξιόπιστα. Το περιεχόμενο που μεταφορτώνεται ή κοινοποιείται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να έχει υποστεί επεξεργασία ή να διαφέρει από το αρχικό βίντεο, τις φωτογραφίες ή τους λογαριασμούς. Αυτά τα πράγματα μπορεί να επηρεάσουν τη βαρύτητα που μπορεί να του δώσει ένα δικαστήριο ως αποδεικτικό στοιχείο", λέει.
H Ghaddar λέει ότι η πολυπλοκότητα της αρχειοθέτησης του υλικού των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε σύγκριση με τα φυσικά έγγραφα ή αντικείμενα έγκειται στη δυναμική και παροδική φύση του.
"Ένας δικτυακός τόπος θα συνεχίζει να αλλάζει συνεχώς όσο είναι ζωντανός. Έτσι, αυτό που κάνουν οι άνθρωποι που ασχολούνται με τα αρχεία στο διαδίκτυο, είναι να προσπαθούν να καταγράφουν πολλαπλά στιγμιότυπα οθόνης με την πάροδο του χρόνου", λέει.
"Στη συνέχεια μπορείτε να πείτε: 'αυτή ήταν η τελική έκδοση του ιστοτόπου εκείνη την ημερομηνία'.
"Αλλά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απομακρύνεσαι γρήγορα από την αρχική ιδέα. Σκεφτόμαστε τη "σταθερότητα" - την αυθεντικότητα και την αξιοπιστία - με διαφορετικό τρόπο. Διευρύνει τα όρια των ιδεών σχετικά με το τι συνιστά την τελική έκδοση κάποιου πράγματος - ποιο είναι το σημείο αναφοράς και, επομένως, ποια είναι η απόδειξη.
"Ως αρχειονόμοι, αυτά είναι τα πράγματα που μας κρατούν ξύπνιους τη νύχτα".
Οι Khatib και Ghaddar προσπαθούν να επαληθεύσουν το περιεχόμενο ελέγχοντας τα μεταδεδομένα(metadata) και χρησιμοποιώντας τεχνικές γεωγραφικού εντοπισμού. Τα deepfake βίντεο αποτελούν επίσης μια σημαντική πρόκληση του μέλλοντος.
Η εταιρεία Mnemonic του Khatib έχει επίσης συνεργαστεί με τη διεθνή ερευνητική οργάνωση Bellingcat για τη διατήρηση περιεχομένου από τον πόλεμο στην Ουκρανία, κατά την οποία το περιεχόμενο αρχειοθετείται με ένα hash - ουσιαστικά έναν μοναδικό γραμμωτό κώδικα - που αποθηκεύεται και προστατεύεται ξεχωριστά για να προετοιμάσει το υλικό ως πιθανό δικαστικό αποδεικτικό στοιχείο.
Palestinians walk through the debris of destroyed buildings as they return to their houses following the announcement of a ceasefire between Hamas and Israel. Source: Anadolu / Anadolu/Anadolu via Getty Images
Λογοκρισία
Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων(HRW), τις κατευθυντήριες γραμμές και τα πρότυπα , χρησιμοποιώντας όλο και περισσότερο αλγόριθμους για τον εντοπισμό και την αφαίρεση περιεχομένου τόσο γρήγορα, ώστε κανένας χρήστης να μην το βλέπει πριν από την αφαίρεσή του.
Τα πρότυπα κοινότητας της Meta (στην εταιρεία ανήκουν το Instagram και το Facebook) καθορίζουν το περιεχόμενο που απαγορεύεται στους ιστότοπούς της, όπως βίντεο με μίσος ή βία. Αλλά λέει ότι, σε μια δέσμευση για την ελεύθερη έκφραση, κάποιο περιεχόμενο που παραβιάζει τα πρότυπά της μπορεί να επιτραπεί όταν είναι αξιόλογο για την επικαιρότητα ή για το δημόσιο συμφέρον.
Μια άλλη έκθεση της HRW από το 2023 υποστήριξε ότι η Meta λογόκρινε συστηματικά τις φωνές που υποστήριζαν τα ανθρώπινα δικαιώματα των Παλαιστινίων μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου.
Απαντώντας στην έκθεση, η Meta ανέφερε σε δήλωσή της: "Αυτή η έκθεση αγνοεί την πραγματικότητα της επιβολής των πολιτικών μας σε παγκόσμιο επίπεδο κατά τη διάρκεια μιας ταχέως εξελισσόμενης, ιδιαίτερα πολωμένης και έντονης σύγκρουσης, η οποία οδήγησε σε αύξηση του περιεχομένου που μας αναφέρθηκε. Οι πολιτικές μας έχουν σχεδιαστεί για να δίνουν σε όλους μια φωνή, ενώ ταυτόχρονα διατηρούν τις πλατφόρμες μας ασφαλείς".
Η Meta έχει έκτοτε εγκαταλείψει τη χρήση ανεξάρτητων ελεγκτών γεγονότων στο Facebook και το Instagram, αντικαθιστώντας τους με ένα σύστημα "κοινοτικών σημειώσεων", παρόμοιο με αυτό που χρησιμοποιείται στην πλατφόρμα X. Οι κοινοτικές σημειώσεις βασίζονται στους χρήστες που σχολιάζουν την ακρίβεια των αναρτήσεων.
Η Meta υποστηρίζει ότι η προσέγγιση αυτή προωθεί περαιτέρω την ελευθερία του λόγου περιορίζοντας τη λογοκρισία.
LISTEN TO
Will Meta's decision to dump social media fact-checking affect Australian voters?
SBS News
08/01/202510:14
Η Ghaddar λέει ότι ένας τρόπος για να καταπολεμηθεί η λογοκρισία είναι οι κυβερνήσεις να αλλάξουν τους νόμους περί δεδομένων, ώστε το περιεχόμενο να ανήκει στον δημιουργό του και όχι στις πλατφόρμες που το φιλοξενούν.
"Οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν θέλουν οι άνθρωποι να αρχειοθετούν το περιεχόμενό τους. Θέλουν να το ελέγχουν ως ιδιόκτητα δεδομένα και αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα", λέει η Ghaddar.
"Όταν σβήνεται η ιστορία σας, σβήνετε και εσείς ως λαός".
Η εκεχειρία εισήλθε στο πρώτο της επίσημο στάδιο στις 19 Ιανουαρίου.
"Δεν ξέρουμε πόσο θα διαρκέσει, αλλά ελπίζουμε να διαρκέσει για πάντα", λέει η Ghaddar.
