Key Points
- Tënë kɔc Gɛ̈ɛ̈th Tuëŋ (First Nations), piäl guɔ̈p ee kë tɔ̈u abɛ̈n, kë ril yic apɛi wääc guɔ̈p, piɔ̈u, ciɛɛŋ, ku pial atiïp ciɛ̈ɛ̈ŋic.
- Wal thɛɛr aye liääp ke kä ye tïŋ ku kä ye yök wëi yic.
- Kɔc thɛɛr ye kɔc töök aye ŋïcden ku ŋiɛ̈c töök yök tënë riïc ɣët rïïcdɛ̈t.
- Wal thɛɛr ku wal ke yemënë aa lëu bïk luui e tök ku bïk wal juëc ke ciɛɛŋ ë kɔc ëbɛ̈n ya gël käken dhɛ̈l yiic.
Tënë kɔc Gɛ̈ɛ̈th Tuëŋ (First Nations), piäl guop ee kë ddit ke ke cië liu tuany aye tuɛ̈nytuɛ̈ny. Ee kë cï yök abɛ̈n ye nyuɔɔth kä ril yiic ke guöp, käke puou, käke ciɛɛŋ, ku käke wëi kuat pial guɔ̈p.
Kuna yïn ya, ke wal thɛɛr ke kɔc thɛɛr acie luui bi tuany dööc yetök, ku ka ye wïc aya ̈bïk thöŋ e kaam e käjuëc ke pial ë guöp.
Dr Alana Gall ee tiŋë Truwulway bɔ̈ pɛn cɛmcuec pɛn Lutruwita, aci nhiaar apɛi në wal thɛɛr ɣɔn ŋoot yen ke ye meth.
“Ɣɔn dhuk baai, ɣok ake ye wal wääc ke pïr ku kä wääc ke luɔi ëbɛ̈n luɔ̈ɔ̈i, ku këya, käk wääc ke miɛt de puou ku käke wëi ake ye abaŋ dït ee pïïrdiɛ̈.”
Dr Alana Gall
Acï lueel ke wël "wal ke rokic", aye lac luɔ̈ɔ̈i ë ke wɛ̈ɛ̈rë keek keke wal thɛɛr, alëu bë kɔc gël ŋïc kë ye cɔl wal thɛɛr.
kɔc aye keek tak ke ye kë ye yök guɔ̈p cït mɛn wal ye keek dɔm, wal ye keek tääu kɔc nhïïm, wala wal ye keek tɔm.
Kuna yïn ya, "walkua acï mec apɛi ten kën yic," acï bɛ̈n lueel.
“Wal thɛɛr alëu bïk ya tɔ̈ ke ye käk ë pial guöp, wal ke ̈yëëi ku kɔc ë wëëi ku wal kɔc thɛɛr.”
Ku ɣok aa tïŋ Paanda, pinyda, ke ye kɔc ë pial guöp aya.Ku ɣok aa nɔŋ Paan ë wal aya. Ku gël käŋ kedhiɛ ee kë ye kɔc lac jam yemënë, ke ye dhɔ̈lkuän ke ŋiɛ̈c täk, tɔ̈u ku luɔi.Dr Alana Gall
Kɔc thɛɛr ye kɔc yiek dooc
Debbie Watson ee raan cɔl ngangkari awelë raan thɛɛr Aboriginal ye kɔc dööt piny alɔŋ Pipalyatjara piny Aṉangu Pitjantjatjara Yankunytjatjara (APY) piny Junub Australia.
Kɔc ke Ngangkari ye kɔc kɔ̈ɔ̈c ye kɔc kuɔny bïk rot dhuɔ̈kciɛ̈ɛ̈n, man ye kek tïŋ ke ye kë tɔ guɔ̈p e raan yic.
"Ɣɛn ye kɔc dääk ɣacin. Ɣɛn ye tïŋ thïn ku ɣɛn ye riɛlden yök ku kë tɔ̈ kenë kek thïn, ku ɣɛn ee luui aya ke Wëi."
Ms Watson ee jam lɔn na cë ëi jäl ka cë gël, Alëu bï ku ba arɛ̈m bɛi, diɛɛr ku kä kɔ̈k ye nyuɔɔth.
"Wëi acïï lëu bï yök tɛtök," acï luel.
Tɛ̈ lëu bi kɔc yen gam tuëŋ tɛn rïëënytok ku be ɣet rïïnydɛ̈t yic.
Ms Watson ee bɔ̈ kuat bääric ke kɔc ye kɔc yiëk dööc. Yen acï ŋiɛ̈c luui piɔ̈ɔ̈c tënë wun ke ye nyan thiin koor.
"Acï ɣɛn piɔ̈ɔ̈c ba ya raan ye kɔc dääk, ku a ril."
Debbie Watson
Akutnhom cïï wëu ye looi ee kuɔɔny ku muk luɔi thɛɛr cï run juëc looi ke ye luɔɔi e pial de guɔ̈p gäm kɔc thɛɛr ku kɔc cie kɔc thɛɛr.
Dr Francesca Panzironi ee raantöŋ kɔ̈ɔ̈c ku bɛny akutë ANTAC, mane luɔide atɔ̈ në lööŋ yiïth kɔc ke pinynhom.
Kë wïc bï nyic në wal thɛɛr ke kɔc thɛɛr ku wuɔ̈c tɔ̈u eë kä cï gɔ̈t yiic acï kɔc kuen ke Italy cɔk "roony kë kuc yic."
Në ka cë rɔt yök kenë kɔc ngangkaris në Junup Australia ku bë jam kek kɔc ke akutë kɔc ke baai, Dr Panzironi acï yök ke wïc bïk käk ë loiloi lëu bi kɔc laac ɣa la thin ku yiök keek thin.
From left, Dr Francesca Panzironi and Debbie Watson
kɔc aake wïc keek apɛi. Acie kë ye lueel pɛth. Kɔc aake ye röt yök ke piɔl guɔ̈p, kɔc aake kɔɔr keek.Dr Francesca Panzironi
Akölë, ANTAC ee pial ë guɔ̈p thɛɛr looi bï ya yök tënë kɔc ëbɛ̈n, gɔl e luɔi e pial guöp agut cï luɔi e gël ku gɛɛr ee akuut kɔ̈k wïc bïk piöc ku yök keek.
Ku dɔ̈c e kä thɛɛr acïï löŋ e wal ye waar, "alëu bï ya luui në cin në cin" ku bï kɔc ya gäm dhɔ̈l juëc ke ciɛɛŋ tënë käken, aci Dr Panzironi lueel.
“Alëu bï luui ë cin-ë-cin”
Brett Rowling ee kuan de kɔc ke Bungoree ku Matora, ku acaath käŋ.
Aye lueel lɔn ye wal thɛɛr ku wal ke yemɛɛn, cɔk alɔn ye kek tïŋ ke wääc, alë bïk röt kuɔɔny ë kamken, pɛ̈l käŋ kaa rou wääc, tïŋ ke wääc.
Töŋ, ee akökölkuän ye kuänyic, piööc ku ciɛɛŋ kɔc kenë kä thiaan, ku baŋ dɛ̈t ee dhɔ̈l ke luɔi ee kɔc ɣer, ë wël ku thööŋkɔu. Aye käŋ karou wääc, ku ka käŋ karou ye röt kony dhɛ̈l tɛ̈kic.Brett Rowling
Cïmën ee paracetamol ee tɔ̈ wël ku thööŋkɔu ee pïïr den ŋiëc päil yemënë, ku wal kɔc thɛɛr, ku ka cï bɛ̈n ya ɣäth tueŋ piny ke ye akököl ye lueel kɔc thook, alëu bik luui aya ke piɛth, gɛ̈m käŋ karou wääc, ku thök ë tïŋ tënë kë tök.
Brett Rowling
Mr Rowling ee jam lɔn yenë thaa benë “kënë ya jat nhial ku nyuɔɔthë yen tënë kɔc ku pinynhom.”
aleŋ ka nɔŋ kä juïc lëu bë pinynhom yök ye ŋiɛc luɔi kënë yic, acë luɛɛl e Dr Gall.
Pɛ̈n Australia, ɣok ee ciɛɛŋ thɛɛr ŋoot ke lɔ tueŋ ë pinynhom. Ku ë yic, anɔŋ ŋïc tɔ̈ ke ɣook, ë kë bï pinynhom ya tiit apath, kë tɛ̈n benë wal ya looi kuɛɛr ke ye ɣok ke looi thɛɛr juëc yiic.,
Na cukku ŋïc kënë lööm, ke ɣok lëu buk wuɔ̈ɔ̈c looi ë kärɛc ke ye akäl käk yiic, cït mɛn e käm cie lac dɔm e wal, acï Dr Gall kuanyic.
ŋiëëc kïïm yemënë alëu bë wël lëu bïk kek ya yök ëyadɛ̈ ku bïk ya caath agokë piath e wal thɛɛr ya tïŋ.
Gël e ŋïëëc
Ku na yïn ya, ke cïn gël path tɔ̈ ye ŋïc kënë yic, kɔc kɔ̈k ke baai aacïï wïc bïk ŋïcden rɔm, ku kä rac yiic, kɔcdït aacï thou, dɔm ë ŋiɛ̈c luɔi kënë ke keek, acï Dr Gall lueel.
“Kë yic ee ŋïcda acie gël. Këya, acie këpath tënë ɣook buk ŋïc kënë gäm kɔc ë path.”
Acï lueel ke ye wal, kë ye kɔc dïït, ku akutnhïïm ke puɔ̈ɔ̈r alëu bïk ŋïc kënë nyaai, ɣaac wei ku yök wëu juëc.
Kë cï bɛ̈n bei thïn, kɔc ë ke nɔŋ ŋïc kënë alëu bïk cïï lëu bïk yök ku bïk käpath yök tënë keek, ye kä ye kɔc diɛɛr e pïïr de kɔc yiic aya dɛ̈t jat nhial, acï bɛ̈n juak thïn.
Kë wïc Dr Gall e thɛɛr juëc yiic ee bï naŋ ajuɛɛr cï looi ago ŋïc kënë ya rɔm ee kë de piath e pial ee raan ëbɛ̈n e pinynhom.
